Visserij

In Zeeland waren er vier belangrijke sectoren waarin veel mensen werkzaam waren: landbouw, visserij, handel en nijverheid. In het waterrijke Zeeland werd van oudsher veel gevist. Behalve de Zeeuwse stromen, beschikten de Zeeuwen ook over een groot visgebied op korte afstand: de Noordzee. Er werd gevist op schaal- en schelpdieren en vele vissoorten waarvan de haring tot de bekendste behoort.

De haringvisserij nam ten opzichte van Holland in betekenis af, onder meer door oorlogen vanaf 1550. De Zeeuwse vissers gingen zich meer toeleggen op de kustvisserij, waaronder de vangst van garnalen en mosselen. Gegevens over vissers vóór 1800 zijn zeer beperkt beschikbaar. In de archieven van weeskamers en rechterlijke archieven kun je gegevens over vissers en hun bedrijf vinden.

In de achttiende eeuw werden in de door de zee heroverde gebieden als het Verdronken Land van Zuid-Beveland en de omgeving van Axel en Terneuzen mosselpercelen aangelegd. In plaatsen als Philippine, Bruinisse, Zierikzee, Tholen en Yerseke vestigden zich veel mosselbedrijven.

In de loop van de twintigste eeuw groeide Yerseke uit tot belangrijkste plaats in de mosselbranche.

Arnemuiden werd in de negentiende eeuw een van de belangrijkste vissersdorpen. Voor de Arnemuidse vissers was de garnalenvangst heel belangrijk.

Bestuur der Visserijen

De visserij op mosselen was vrij. Dat veroorzaakte ruzies tussen verschillende mosselvissers over het eigendomsrecht van sommige uitgezaaide mosselen en leidde soms tot overbevissing. In 1825 werd het beheer over de visserij opgedragen aan het Bestuur der Visserijen op de Schelde en de Zeeuwse stromen. Dit college bepaalde in welke periode van het jaar er gevist mocht worden. Tevens werden er regels opgesteld ten aanzien van de grootte van de mosselen en oesters en de vismethoden. Het bestuur hield zich ook bezig met de aanleg en verpachting van nieuwe mossel- en oesterbanken, die door loting aan de kwekers werden toegewezen.

In het archief van het Bestuur der Visserijen op de Zeeuwse Stromen zijn vooral de aan vissers verleende consenten interessant. Dit zijn vergunningen om te mogen vissen op een bepaalde plaats en op een bepaalde vissoort, verleend in de periode 1825-1964. Hierbij worden ook de schepen van de vissers vermeld.

De dagboeken van de visserijpolitie over de periode 1900-1969 bevatten veel wetenswaardigheden over de uitoefening van de visserij. In het archief zijn 1802 dagboeken bewaard gebleven.

Mosselkantoor

Voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) werd de mosselvisserij in overwegende mate uitgeoefend door kleine zelfstandigen, die veelal niet zo kapitaalkrachtig waren als de huidige mosselbedrijven. Daarom leidden de onrustbarende dalingen van de mosselprijzen in de crisisjaren na 1930 tot een noodtoestand in het mosselbedrijf.

Om grote armoede onder de mosselvissers te voorkomen waren ingrijpende maatregelen nodig. De overheid besloot tot centralisering van de aanvoer en afzet van mosselen en garnalen. De Stichting Centraal Verkoopkantoor van Mosselen, kortweg het Mosselkantoor, werd opgericht. Deze instelling werd gevestigd op ‘neutraal’ terrein in Bergen op Zoom en niet in Zeeland om de schijn van bevoordeling te voorkomen.

In het archief van het Mosselkantoor zijn de kwekerskaarten met vermelding van de vissers en handelaren van belang. Op deze kaarten uit de periode 1936-1951 staan per kweker de te leveren en geleverde hoeveelheden mosselen per perceel, de afnemers en de plaatsen van aanvoer.

Visserijbelangen

Rond 1900 ontstonden in Zeeland de eerste plaatselijke belangenverenigingen voor vissers. Zo werd op 28 oktober 1898 de vissersvereniging ‘Yerseke’ opgericht. De vereniging bestond uit gewone leden, de vissers en uit buitengewone leden: personen (geen vissers) die belang hadden bij de visserij. Het archief van de vereniging bevat een ledenadministratie en bevindt zich in het Zeeuws Archief.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog leed de visserij veel schade. Na de oorlog werd daarom de Vereniging tot bevordering der Zeeuwse visserijbelangen (Zevibel) opgericht. Het lidmaatschap stond open voor leden van de aangesloten visserijverenigingen. Het doel van de vereniging is het behartigen van de belangen van de Zeeuwse visserij en van de Zeeuwse vissers. Belangrijke zaken waarbij de Zevibel in het geweer kwam, waren het opvangen van de gevolgen van de Deltawerken voor de Zeeuwse visserij en de strijd tegen de voorgenomen afsluiting van de Oosterschelde.

Literatuur

• P.J. Huijbrecht en E.T.J. Reindersma, In weer en wind. De ‘oude’ visserij in Zeeland (Middelburg 1987)
• H. Zuurdeeg, ‘Twintig eeuwen Zeeuwen en hun vissers’, in: Ach Lieve Tijd Zeeland 12