Patiëntenadministratie Gasthuis Middelburg

In een Gasthuis werden zieke mensen verpleegd. Het Gasthuis van Middelburg dateert uit 1312. Hier vertellen we meer over de administratie van patiënten in de 19e eeuw.

Het oudste deel van de nog bewaard gebleven patiëntenadministratie van het Gasthuis (ziekenhuis) in Middelburg zijn de zogenaamde ‘lootjesboeken’. Hierin staan de gegevens van de in het Gasthuis opgenomen personen in de periode 1584-1812.

In de Franse tijd kwamen alle gestichten in Middelburg  onder één bestuur, de ‘Commission des Hospices’, ingesteld op 9 augustus 1811. Na het vertrek van de Fransen bleef de reorganisatie intact, maar werd de naam van de ‘commission’ gewijzigd in College van Regenten over de Godshuizen. Het Gasthuis werd betiteld als ‘Gesticht no. 1’.

De bewaarde patiëntenadministratie van het Gasthuis uit de 19e eeuw kent twee categorieën stukken, ‘opdrachten’ en ‘stamboeken’, ook naamlijsten verpleegden genoemd.

Opdrachten – plaatsing van een patiënt

De ‘opdrachten’ waren  de verzoekschriften, gericht  aan het bestuur der Godshuizen, om een persoon in het Gasthuis te mogen plaatsen, voor rekening van armbesturen, andere gestichten of voor particuliere rekening. In de periode 1812-1815 werden ook (gewonde) militairen opgenomen en hierbij vindt men als bijlage formulieren met o.a. signalementsgegevens.

Bij de registratie werden volgens voorgeschreven richtlijnen de volgende gegevens vermeld:

• naam
• geboorteplaats en –datum
• woonadres
• naam van de arts
• reden van opname (aard van de ziekte).

Hieronder een voorbeeld van een ‘opdracht’:

Wij dragen bij deze aan de U. Edele op, de persoon van Hendrik van Huizen, in St.Jansgang, wijk I, laboreerd aan een beenbreuk’, met verzoek om denzelven voor onze rekening in het gasthuis te plaatsen, de president van regenten over den algemeenen Armen,  30 december 1821

Later werden voor de opdrachten formulieren gebruikt zoals hieronder een voorbeeld uit 1899:

Formulier van opneming krachtens artikel 31 litt. C. Regl. Op de inwendige dienst in het gesticht no.1 gasthuis
De directie van het Gasthuis wordt verzocht op te nemen Petrus de Clercq te Vlissingen onder verbintenis van den ondergeteekende om voor de verpleging te zullen betalen Fl. 1.00 per dag, benevens alle ten behoeve van den opgenomene gemaakte kosten, overeenkomstig de daarvan door het bestuur der godshuizen vastgestelde tarieven, tot den dag waarop volgens verklaring van den geneeskundige van het gesticht, onder wiens behandeling de lijder geweest is, deze of hersteld is of zonder gevaar voor het leven het gesticht kan verlaten. Middelburg, 13 januari 1899. Volgens verklaring van den geneeskundige van het gesticht lijdt de opgenomen persoon aan de oogen.
Ondertekend door de voorzitter van het Algemeen Armbestuur te Vlissingen Opdracht gesticht no.1 Dienst 1899

Stamboeken – naamlijsten van verpleegden

De goedgekeurde opdrachten werden ingeschreven in stamboeken, ook wel naamlijsten van gealimenteerden (verpleegden) genoemd.  In deze stamboeken kan men de volgende gegevens van de patiënt aantreffen:

• stamboeknummer
• naam
• geboorteplaats en -datum
• beroep
• datum aankomst in de stad en vorige woonplaats
• namen en beroepen van ouders
• voor wiens rekening men opgenomen werd
• datum binnenkomst en vertrek of eventueel overlijdensdatum

Het aantal gegevens dat wordt vermeld bij opname loopt na 1900 behoorlijk terug. Uiteindelijk blijven er slechts naamlijsten over met achter de namen alleen stamboeknummers en data van binnenkomst, vertrek of overlijden.

Belang van de gasthuisadministratie

Als gevolg van oorlogshandelingen op 17 mei 1940 zijn de doop-, trouw- en begraafboeken en de bevolkingsregisters van Middelburg tot 1900 verbrand. De stamboeken van het Gasthuis, die beginnen in 1814, kunnen ten dele als vervangende bron fungeren, gezien de pre-burgerlijkestand en bevolkingsgegevens die hierin werden vastgelegd.

De patiënten waarvan gegevens werden vastgelegd zijn meestal ‘vreemdelingen’; zij zijn niet afkomstig uit Middelburg, maar wel in de stad werkzaam als arbeider,  knecht, of dienstbode of tijdelijk op bezoek. Of zij zijn personen die werden onderhouden door een kerkelijk of burgerlijk armbestuur. Het gaat kortom over mensen die over het algemeen zelden in archiefstukken te vinden zijn. Bovendien zijn in Middelburg de archieven van de Middelburgse armbesturen op 17 mei 1940 verbrand.

Een deel van de patiënten in het Gasthuis van Middelburg was afkomstig uit de andere Middelburgse gestichten: Armweeshuis, Burgerweeshuis, Zieken- en Simpelhuis en het Oude Mannen- en Vrouwenhuis. Overigens was het (arm)ziekenhuis een tehuis voor chronisch zieken en oudere zieke patiënten, hoewel de naam anders zou doen vermoeden. In Middelburg was het Gasthuis dus het reguliere ziekenhuis.

De gasthuispatiëntenadministratie levert ook een nuttige bijdrage voor de bestudering van de migratie in Middelburg. Het is bijzonder dat de patiëntenadministratie van dit Middelburgse ziekenhuis over zo’n lange periode bewaard is gebleven. In menig ander Nederlands ziekenhuis is er van de patiëntenadministratie niet veel meer over, enkele uitzonderingen daargelaten.

Literatuur

De geschiedenis van het Gasthuis en alle andere Middelburgse gestichten die vielen onder het bestuur der Godshuizen, werd in 1990 zeer uitgebreid beschreven door J.L. Kool-Blokland in het boek ‘De Zorg gewogen, zeven eeuwen Godshuizen in Middelburg’.

Raadplegen in de studiezaal

De opdrachten oftewel verzoekschriften tot plaatsing zijn te vinden in de inventarisnummers:

• 45 (militairen)
• 180-196
• 546-548
• 1165

De stamboeken oftewel naamlijsten van de verpleegden zijn te vinden in de inventarisnummers:

• 497-499
• 549-550
• 552-559
• 1166-1169