Familiearchieven

Een familiearchief bestaat uit archiefstukken van aan elkaar verwante personen. Meestal is zo’n archief over een langere periode – soms wel enkele eeuwen – gevormd.

In de praktijk tref je in familiearchieven vaak dezelfde soorten stukken aan, van zowel persoonlijke als zakelijke of juridische aard. Denk aan brieven, reisjournaals en dagboeken, en aan akten van huwelijkse voorwaarden, eigendomsbewijzen en papieren inzake de afwikkeling van nalatenschappen.

Bovendien is de kans groot dat er genealogische documenten aanwezig zijn, omdat altijd wel iemand van de familie zich met stamboomonderzoek heeft beziggehouden.

Zakelijke stukken

De stukken van zakelijke aard betreffen onder andere de openbare en maatschappelijke functies die door de familieleden werden uitgeoefend. Het gaat om papieren die men door de eeuwen heen verkreeg bij het verwerven en behartigen van goederen en rechten, zoals koopakten, kasboeken en verdere administratie.

Je kunt in familiearchieven stukken aantreffen die je eerder in overheids-, bedrijfs- of kerkelijke archieven zou verwachten. Vroeger werd niet altijd een even scherp onderscheid gemaakt tussen zuiver particuliere en andere archivalia. Zeker niet als alles ‘thuis’ werd bewaard.

Van patriciaat tot dienstpersoneel

Het ligt voor de hand dat in de familiearchieven vooral veel gegevens te vinden zijn over (verwante) geslachten die van de 17e tot en met de 19e eeuw in Zeeland de lakens uitdeelden: het stedelijk patriciaat van Goes, Middelburg, Tholen, Veere, Vlissingen en Zierikzee. Maar ook over dienstpersoneel en over de pachters van landerijen is informatie te achterhalen. Juist van de laagste en middengroepen is gedurende de 17e en 18e eeuw weinig tot niets van de door henzelf gevormde schriftelijke neerslag bewaard gebleven.

Voorbeeld dagboek In het familiearchief Mathias-Pous-Tak van Poortvliet bevindt zich een serie dagboeken over de periodes 1790-1804 en 1819-1847. De 16-jarige oud-gymnasiast Pieter Pous (1777-1851) schrijft hierin over een zomers uitstapje in de namiddag van 14 juni 1794. ‘Saturdag den 14 dito reeden wij ’s middags ten 1/23 uuren met nog eenige menschen naar Domburg om aldaar te gaan theedrinken. Ten 5 uuren kwamen wij er maar eerst, nadat wij door de onbedreevenheid van den koetsier van de voorste wagen meer dan een uur hadden omgereeden. Wij wandelden aldaar eens en ik ging ook eens naar het strand daar ik eenige van mijne schoolkennissen vond [van het gymnasium te Middelburg], die bezig waren met zig te baden, waarop wij nog wat heen en weder liepen onder ’t roken van een pijpje en onder het eeten van eenige boterhammen. Ten 7 uuren reeden wij weder weg en deeden nog een visite bij grootmama Steengracht buiten, en ten 1/210 uuren kwamen wij weder op ons buitenplaatsje Veldzigt terug.’ Zeeuws Archief, Familiearchief Mathias Pous Tak van Poortvliet, inv.nr 330.

Onvermoede zaken

In familiearchieven kun je onvermoede zaken aantreffen. Zo bevat het familiearchief Mathias-Pous-Tak van Poortvliet een aanzienlijk aantal stukken over de kamer Zeeland van de Verenigde Oostindische Compagnie omdat meerdere leden van de familie Pous een functie hebben bekleed bij deze handelsorganisatie.

Een ander voorbeeld is de aanwezigheid van niet-Zeeuwse archiefstukken in Zeeuwse familiearchieven en vice versa. Zo bevinden zich in het archief van het geslacht De Jonge van Ellemeet stukken over Schipluiden en andere Zuid-Hollandse dorpen. Voorbeelden van familiearchieven met Zeeuwse stukken die buiten de provincie worden bewaard, zijn het familiearchief Des Tombe in Het Utrechts Archief, het archief van de familie Steengracht in het Nationaal Archief in Den Haag en het archief van de familie Macaré bij het Centraal Bureau voor Genealogie.

Familiestukken in andere archieven

Het is mogelijk dat je typische ‘familie’-stukken aantreft in een heel ander archief. De kans daarop is groot bij archieven van heerlijkheden. Verder kunnen er familiepapieren worden aangetroffen in persoonlijke verzamelingen en in de handschriftenverzamelingen van de Zeeuwse archiefinstellingen.

Huisarchieven komen in Zeeland niet voor. Een huisarchief is een verzameling van archieven van meerdere families die opeenvolgend een bepaald huis, kasteel of hofstede hebben bezeten of hebben bewoond. Dergelijke archieven zijn voornamelijk te vinden in de noordelijke en oostelijke provincies van ons land.

Familiearchieven in het Zeeuws Archief

Het Zeeuws Archief beschikt over meer dan vijftig familiearchieven waaronder die van enkele families die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de provincie. Bekijk het overzicht van archieven van families en personen.

De gemeentearchieven te Goes, Vlissingen en Zierikzee beschikken ook over dergelijke archieven.

Daarnaast zijn er familie- en persoonsarchieven in particuliere handen. Informatie over de verblijfplaats, de inhoud en de mate van toegankelijkheid van deze archieven, zowel bij particulieren als bij de archiefdiensten, vind je bij het Nationaal Archief in Den Haag, Centraal Register van Particuliere Archieven (CRPA).