Echtscheiding

Een echtscheiding is de beëindiging van een burgerlijk huwelijk. Deze wordt uitgesproken door een rechtbank. Echtscheidingen kwamen in het verleden veel minder voor dan tegenwoordig. Ze kunnen interessant zijn bij familieonderzoek. Van recentere vonnissen kunnen belanghebbenden afschriften verkrijgen. De zoektocht verloopt ongeveer hetzelfde.

Een echtscheiding – de ontbinding van een huwelijk – wordt uitgesproken door de rechtbank en vastgelegd in een vonnis. Dit vonnis moest binnen zes maanden worden ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand. Pas dan was de echtscheiding officieel. Als dit niet gebeurde, werd het vonnis ongeldig verklaard.

Echtscheidingsakte

De ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente waar het huwelijk indertijd was voltrokken maakte in het register van huwelijksvoltrekkingen een akte van echtscheiding op.

De plaats waar deze akte werd opgenomen kan verschillen: tussen de huwelijksakten, of in een afzonderlijke katern achterin het register.

De ontbinding van het huwelijk was pas een feit wanneer de echtscheiding door de ambtenaar van de burgerlijke stand was ingeschreven. In deze inschrijving moest het vonnis (naam van de rechtbank, datum en eventueel nummer) worden vermeld.
<h2>Online raadplegen</h2>

Kantmelding in de huwelijksakte

Nadat een echtscheidingsakte was ingeschreven, plaatste de ambtenaar van de burgerlijke stand vervolgens in de marge van de betreffende huwelijksakte een kantmelding. Hij had daarvoor maar weinig ruimte en moest wel heel klein schrijven; vaak deed hij dat met een rode pen.

Voorbeeld Een enkeling scheidde tweemaal, zoals Johannes van Hoorn uit Breda. Zijn eerste huwelijk in 1885 te Goes houdt tien jaar stand, het tweede in 1897 te Goes slechts enkele maanden. Toch zal hij niet veel thuis zijn geweest, Johannes van Hoorn zat vaak en veel in de gevangenis.

Een kantmelding maakt duidelijk dat een andere akte van de burgerlijke stand (in dit geval de echtscheidingsakte) van invloed is op de rechtsgeldigheid van de betrokken akte. De kantmelding geeft dus alleen een verwijzing naar de echtscheidingsakte.

Voorbeeld

Het huwelijksregister van de burgerlijke stand van Hontenisse bevat de huwelijksakte van Carolus Augustinus Jelijt en Johanna Verschuren (25 september 1869, aktenummer 36). In de kantlijn staat vermeld dat het huwelijk bij vonnis van 20 september 1899 door de Arrondissementsrechtbank van Middelburg ontbonden is verklaard. De stukken betreffende de rechtszaak zijn te vinden in de serie audiëntiebladen in het rechtbankarchief. De namen van beide echtelieden staan onder rolnummer 2264 in de alfabetische klapper achterin de rol (inv.nr 384). Bij rolnummer 2264 staat in het kort beschreven dat het gaat om Carolus Augustinus Jelijt die als ‘eischer’ gratis procedeert tegen Johanna Verschuren, ‘gedaagde’, en dat het een echtscheiding betreft. Naast de inschrijving staan twee volgnummers vermeld: 11297 en 11304. Deze nummers verwijzen naar het audiëntieblad. De toegang laat zien dat deze volgnummers te vinden zijn in inv.nr 435. Bij nummer 11297 staat een verwijzing naar de ongezegelde (gratis) bladen achter in het register. Daar is te lezen waarom de man wilde scheiden van zijn vrouw. Zo’n zestien jaar ging zijn vrouw al met andere mannen om, bezocht kermissen en verbleef tot diep in de nacht in herbergen en danshuizen. Ze woonde al enige tijd met een andere man samen in Antwerpen en daarmee maakte ze zich dus schuldig aan overspel. In de rol staat bij nummer 11304 vermeld dat de rechtbank ‘aan de eis heeft toegegeven’.

Echtscheidingsvonnis

Een echtscheiding is een zaak tussen twee partijen, en valt daarom in de categorie ‘civiele zaken, bij dagvaarding’. De procedure wordt in één of meerdere zittingen behandeld en eindigt met een uitspraak van de rechtbank waarbij het huwelijk wordt ontbonden. Vandaar dat in twee series in een rechtbankarchief stukken zijn terug te vinden: in de serie ‘audiëntiebladen’ (het verslag van de terechtzitting) en in de serie ‘vonnissen’ (de uitspraken). In de recentere periode zijn (kopieën van) deze en eventuele andere stukken ook verzameld in een dossier.

Omdat de procedure begint met een verzoekschrift (rekest) om te mogen procederen, met een beschikking daarop door de rechtbank, zijn deze ook nog in de serie ‘beschikkingen op rekesten’ te vinden. Afhankelijk van de periode kunnen deze zich echter ook in het dossier bevinden.

Het beste is om als eerste te zoeken naar het meest definitieve stuk: het vonnis. Om dit vonnis terug te vinden, zijn drie gegevens van belang:

• welke rechtbank
• datum van het vonnis
• en bij voorkeur een nummer dat daarbij hoort

De beste ingang is de echtscheidingsakte, waarin deze drie gegevens meestal vermeld staan. De echtscheidingsakte is te vinden via Zeeuwen Gezocht (indien openbaar) of via een uittreksel daarvan bij de gemeente. Is de echtscheidingsakte niet direct te vinden, dan geeft de kantmelding bij de huwelijksakte de juiste verwijzing. Is er in het dubbele exemplaar van de huwelijksakte geen kantmelding aanwezig en is het zeker dat er een echtscheiding is uitgesproken, dan is het raadzaam het gemeentelijk exemplaar te raadplegen.

De datum in de kantmelding van de huwelijksakte is de datum waarop de scheiding is ingeschreven in de burgerlijke stand, niet de datum van het vonnis. Die staat alleen maar in de echtscheidingsakte.

Een andere aanwijzing bij doodlopende zoektochten is nog het gegeven dat het rekest om tot scheiding te mogen overgaan moest worden ingediend bij de rechtbank waar de woonplaats van de man onder viel.