Bestuurders en ambtenaren vanaf 1811

Hoe vind je bestuurders en ambtenaren uit de 19e en 20e eeuw terug in archieven? Het Zeeuws Archief zet een aantal bronnen over functionarissen op een rij.

Om bestuurders en ambtenaren uit de 19e en 20e eeuw terug te kunnen vinden, geldt in principe: kijk in het archief van de instelling in dienst waarvan de betreffende persoon gewerkt heeft.

Beëdiging door de rechtbank

Veel ambtenaren en functionarissen die een vertrouwelijke functie uitoefenden moesten beëdigd worden door de rechtbank. In de archieven van de rechtbanken kun je de akte van beëdiging terugvinden, beschreven in de rubriek buitengerechtelijke zaken. Een register waarin aantekening van de beëdiging werd gehouden kan het onderzoek vergemakkelijken.

Het belangrijkste register over de periode 1811-1937 bevindt zich in het archief van de Arrondissementsrechtbank Middelburg (inv.nr 1037). Het register is gedigitaliseerd en voorzien van een index, toegankelijk via ‘Zeeuwen Gezocht’. In de archieven van de rechtbanken te Goes (1850-1877, inv.nr 376) en Zierikzee (1838-1921, inv.nrs 490-496) bevinden zich alleen de processen-verbaal van beëdigingen.

Het soort functionarissen in deze registers veranderde in de loop der tijd nogal eens. Een kleine steekproef: (plaatsvervangend) kantonrechters, (substituut) griffiers, commissarissen van de politie, marechaussees, procureurs, advocaten, notarissen, hulpofficieren, ambtenaren van het openbaar ministerie, deurwaarders, makelaars, vertalers, landmeters, schatters en gerechtsdienaren.

Voor een aantal specifieke groepen functionarissen zijn enkele afzonderlijke bronnen beschikbaar:

Provinciale bestuurders en ambtenaren

Provinciale bestuurders en ambtenaren zijn te achterhalen uit adresboekjes, almanakken of het gedrukte Provinciaal Verslag. Alleen aan de hand van een datum kan een onderzoek in het archief van het Provinciaal Bestuur wellicht de achterliggende correspondentie opleveren.

Gemeentebestuurders

Benoeming, verkiezing en ontslag van leden van gemeentebesturen is het gemakkelijkst op lokaal niveau, in het archief van de betreffende gemeente, na te zoeken. In de steden kunnen adresboekjes en almanakken goede diensten bewijzen.

Polder- en waterschapsbestuurders

De honderden polders en waterschappen in Zeeland werden bestuurd door de grondeigenaren (de ingelanden). Afhankelijk van de grootte had men ook personeel in dienst. Het bestuur was in handen van een dijkgraaf en gezworenen. Het personeel kon bestaan uit een commies, opzichter, waterklerk, boekhouder of bode. In de archieven van de polders en waterschappen zijn de namen van deze bestuurders en functionarissen terug te vinden. Een snel toegankelijk overzicht vind je in de gedrukte Provinciale Almanak. Die van de Polder Walcheren tot en met 1869 zijn op naam terug te zoeken via ‘Zeeuwen Gezocht’.

Rechterlijke functionarissen

Rechterlijke functionarissen staan vermeld in een register van de (wijzigingen in de) samenstelling van het personeel in dienst bij de diverse gerechten na de rechterlijke reorganisatie van 1838. Het is bijgehouden tot 1875 en bevindt zich in het archief van het Provinciaal Bestuur 1813-1850 (inv.nr 2635).

Aan de hand van de gevonden nummers kun je verder zoeken naar stukken over benoeming, overplaatsing en ontslag. Bovendien is er een register met de inschrijving van koninklijke besluiten van benoeming van rechterlijke ambtenaren en van de akten van beëdiging over 1839-1940 in het archief van de Arrondissementsrechtbank Middelburg (inv.nrs 1038-1039).

Gevangenis, posterijen en veldwachters

Het archief van het Provinciaal Bestuur 1813-1850 in het Zeeuws Archief bevat een aantal opgaven van specifieke groepen ambtenaren over kortere perioden:

• gevangenispersoneel over 1841-1859 (inv.nr 2636)
• personeel der posterijen rond 1825 en in 1843 (inv.nr 2676)
• veldwachters in 1821 en over 1832-1855 (inv.nrs 2670-2671)

Over gemeenteveldwachters zijn gegevens verzameld over een veel langere periode in het  boek: A.L. Kort, Bromsnor in Zeeland. Een geschiedenis van de gemeenteveldwacht 1795-1943 (Vlissingen 2010). In de bijlage worden alle veldwachters per brigade en gemeente vermeld.

Ambtenaren van het Loodswezen

Een specifiek Zeeuwse ambtelijke werkgever was het Loodswezen. Vooral bij voorouders in en rond Vlissingen kun je regelmatig een beroep tegenkomen dat met het Loodswezen te maken had. Denk niet alleen aan de loodsen, maar ook aan de bemanningsleden van de loodsboten en de betonningsvaartuigen, de bedienden van de vuurtorens en andere lichtbakens.

De personeelsadministratie van het Loodswezen was centraal geregeld bij de Inspecteur-Generaal en Directeur-Generaal van het Loodswezen in Den Haag. Hun archieven bevinden zich in het Nationaal Archief in Den Haag (toegang 2.12.25). De stamboeken van het Zeeuwse loodsdienstpersoneel uit de periode 1814-1964 zijn op meerdere plaatsen in de toegang terug te vinden (inv.nrs 167, 474-477, 1130-1144).

Het Zeeuws Archief beheert het archief van het zesde district van het Rijksloodswezen, ‘Monden van de Schelde’ te Vlissingen. Het archief bevat geen personeelsgegevens. Wel kunnen hierin veel achtergronden gevonden worden over het dagelijks werk van de loodsdienst, betonning, bebakening en verlichting in Zeeland. De inventaris van het archief (toegang 199.1) bevat tevens een kort historisch overzicht en een literatuurlijst als startpunt voor verder onderzoek. Een groot deel van de boeken is in de studiezaal ter inzage.

Zoeken in Zeeuwen Gezocht

Het Zeeuws Archief heeft de namen van bestuurders en ambtenaren uit een aantal bronnen opgenomen in de personendatabase Zeeuwen Gezocht.