Belgische vluchtelingen 1914-1918

Zeeland werd in de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) overspoeld door Belgische vluchtelingen.

Om tijdens de aanval op Frankrijk de verdedigingslinies van dat land in het oosten te omzeilen viel Duitsland op 4 augustus 1914 België binnen zonder formele oorlogsverklaring. De schending van de Belgische neutraliteit was voor Groot-Brittannië de reden om Duitsland de oorlog te verklaren. Deze gebeurtenis was een belangrijk onderdeel van de uitbreiding van de oorlog die op 28 juli 1914 in Europa was uitgebroken en die later bekend werd als de Grote Oorlog of Eerste Wereldoorlog.

Vluchtelingenstromen

De Duitse opmars door België verliep minder voorspoedig dan de legerleiding voor ogen had. Het Belgische leger bood flink weerstand. Naarmate het strijdtoneel steeds dichter Antwerpen naderde, kwam er langzaamaan een vluchtelingenstroom op gang. De Duitsers spaarden bij het oprukken de burgerbevolking niet. De vluchtelingen trokken over de grens met het neutrale Nederland naar Noord-Brabant en Zeeland.

De slag om Antwerpen vanaf eind september deed een grotere vluchtelingenstroom op gang komen. Na de val van Antwerpen op 9 en 10 oktober werd de stad massaal verlaten, niet alleen burgers, maar ook Belgische en Engelse militairen staken de grens met Nederland over. Van hen kwamen er 550.000 via de Belgisch-Zeeuws-Vlaamse grens. De rest (zo’n 100.000) trok Zeeland hoofdzakelijk via Noord-Brabant binnen. Zo werd bijvoorbeeld in het weekend van 10 en 11 oktober Tholen overspoeld door vluchtelingen. Het waren er 3.500, waarmee het oorspronkelijke inwonertal van dit stadje – circa 3.200 – in één klap ruim verdubbelde.

Vluchtelingen in Zeeland

De meeste vluchtelingen gingen door naar andere provincies, maar een groot aantal bleef in Zeeland. Volgens een telling in het Verslag van het Provinciaal Comité tot Hulpverleening aan Vluchtelingen in Zeeland was er op 1 november 1914 sprake van een aantal van 48.627 vluchtelingen die ondersteuning genoten. Het werkelijk aantal verblijvende vluchtelingen moet dus nog veel hoger zijn geweest.

Provinciaal Comité tot Hulpverleening

Door de snelle ontwikkelingen waren veel vluchtelingen onvoorbereid op de vlucht gegaan. Hulpverlening was in het begin ongeorganiseerd. In augustus was er in Zeeland al behoefte aan georganiseerde hulpverlening die zich dan nog bijna alleen beperkte tot het verstrekken van inlichtingen. Eind augustus werd het Provinciaal Comité tot Hulpverleening aan Vluchtelingen in Zeeland opgericht. Door dit comité werd opdracht gegeven om overal lokale comités op te richten.

In totaal zijn er 650.000 vluchtelingen Zeeland binnengekomen. 350.000 gingen vanuit Zeeuws-Vlaanderen al snel weer terug naar België, 150.000 bleven daar achter. Op 23 december 1914 kwam er het verzoek om geen zelfvoorzienende vluchtelingen meer naar vluchtoorden te sturen. In februari 1915 werd besloten dat vanuit defensief opzicht geen onvermogende vluchtelingen meer in Zeeland mochten verblijven. De ‘beter elementen’ zouden worden verplaatst naar de vluchtoorden Ede en Uden en de anderen naar Nunspeet. Voor half mei 1915 waren veel vluchtelingen al weer teruggekeerd naar België. Zo’n 4.000 mensen zijn naar Engeland overgestoken.