De Rijksvoorlichtingsdienst, afgekort tot R.V.D., en de dienst Oog & Oor zijn beide in 1945 opgericht. Vanuit Middelburg rapporteerde Oog & Oor voor het zuiden van Nederland aan Den Haag.
Via de krant konden inwoners in september 1945 vernemen dat een nieuw orgaan was opgericht; de Rijksvoorlichtingsdienst, afgekort tot R.V.D. (RVD). Met de door de RVD opgerichte dienst Oog & Oor wilde het zowel inlichtingen verstrekken als informatie inwinnen.
Oprichting RVD
Een officiële oprichtingsdatum van de RVD is moeilijk te geven, vaak wordt 13 juli 1945 gehanteerd. Op die dag vergaderden onder leiding van minister-president Schermerhorn voor het eerst betrokkenen om de opzet van de nieuwe RVD te bespreken.
Op 1 september 1945 werden de meeste activiteiten van sectie XI (voorlichting) van het Militair Gezag officieel aan de RVD overgedragen.
Is een overheidsdienst voor voorlichting nodig ?
Dagblad de Stem, editie voor Zeeland, van 8 september 1945 opende haar voorpagina met een artikel over de RVD. Is een speciale overheidsdienst voor voorlichting wel nodig in een democratisch land?, vroeg de krant zich af. Parlement, pers en radio zouden toch afdoende moeten zijn?
Bovendien was de nieuwe dienst niet alleen tijdens de overgangsperiode na de oorlog bedoeld. De RVD zou een blijvende instelling worden. Kapitein Dr H. Brugmans verklaarde in een persconferentie te Eindhoven dat “het parlement niet steeds bezig kan zijn met de dingen, welke het volk direct en in alle actualiteit interesseeren”.
“Omgekeerd acht de Overheid het van belang dat ze steeds en volledig op de hoogte blijft omtrent wenschen, klachten en nooden des volks, door een min of meer rechtstreeksch contact. De bedoeling is ’t weer scheppen van een vertrouwenssfeer, dus in het geheel niet een klakkeloos doen aanvaarden van wat de Overheid uitricht. Wel wil men de discussies zuiveren van alles wat op onjuiste gegevens berust.”
Tentoonstellingen, bioscoopjournaal en radiorubrieken
De RVD zou zich gaan bezighouden met voorlichtende tentoonstellingen, aldus het krantenartikel, waarbij aan particulier initiatief voorrang zou worden verleend. Ook zou de RVD zich ‘bemoeien’ met de bioscoopjournaal “opdat die werkelijk ook de belangrijke feiten uit ons nationale leven weergeven”. Op de radio kreeg de RVD zijn eigen rubrieken zoals ‘Op de Brug’ en ‘Nederland gaat weer aan den slag’.
Voor de pers zou de RVD ‘zoveel mogelijk faciliteiten trachten te veroveren’. De oprichting van districtsbureaus in het noorden, oosten, zuiden van het land, en in Amsterdam moest helpen bij het onderhouden van regionale contacten met de pers. Zelf ging de RVD het regeringsblad ‘Commentaar’ uitgeven.
Maandelijks bracht de RVD een affiche uit. In oktober was Walcheren het onderwerp onder de titel ‘Walcheren zal herrijzen’.
Veel Nederlanders zullen het affiche hebben gezien, want de RVD zorgde ervoor dat het op strategische plaatsen werd opgehangen, of zoals in de begeleidende brief bij de affiches werd verwoord: “Deze affiche wordt door middel van de etalages der sigarenwinkeliers in Nederland en de uitstalkasten van de redacties der dag- en nieuwsbladen onder de aandacht van de bevolking gebracht”.
Functie van parlement en pers
Dagblad de Stem stond niet afwijzend tegenover de nieuwe overheidsdienst, mits de RVD niet ‘de functie van parlement en pers zou willen versmallen’. De krant sprak zijn vertrouwen uit in de leiding – de RVD zou worden geleid door Warnsink, terwijl Dr. Brugmans als regeringscommissaris zou optreden. De krant sprak de wens uit dat de RVD ook in de toekomst “een nuttig, dienend apparaat zal blijven tot versteviging van de democratie in ons land, tot een regeeren in de nauwste verstandhouding met het volk”.
Oog & Oor als ‘staatkundig-meteorologische dienst’
“Daarnaast staat dan de taak van ‘oog en oor’, van speuren en luisteren naar alles wat van belang is voor de Overheid”, aldus het artikel in de Stem. “Op het voetspoor van Prof. Schermerhorn karakteriseerde Dr. Brugmans dit als den staatkundig-meteorologische dienst. M.G. [Militair Gezag] was daarin al voorgegaan met zijn informatiepost, waar in den hausse-tijd maar eventjes 2000 klachten per dag binnenkwamen!”
De klachten zouden voortaan worden opgevangen door de districtsbureaus die daarnaast inlichtingen zouden verstrekken. Vanuit alle districtsbureaus zouden enqueteurs aan Den Haag informatie doorspelen “omtrent onder het volk levende wenschen en grieven”.
Districtsbureaus Oog & Oor
De dienst Oog en Oor werd in september 1945 door de RVD opgericht. Op 1 oktober waren bij de elf districten al 88 mensen in dienst.
De dienst moest de communicatie tussen overheid en burger gaan verbeteren via de instelling van provinciale bureaus. Onder invloed van Brugmans werden bij deze bureaus zoveel mogelijk sympathisanten van de NVB (Nederlandse Volksbeweging) benoemd.
Burgers moesten met hun klachten bij de bureaus terecht kunnen. Ook hielden de districtsbureaus persconferenties over regionale onderwerpen.
Daarnaast fungeerden ze als inlichtingendienst voor de regering. Op handen zijnde stakingen werden bijvoorbeeld doorgegeven aan het Bureau Nationale Veiligheid. Elke dienst werkte met een aantal informanten.
