In archiefkluis 3 vind je materiaal over de wederopbouw, wat er hetzelfde is gebleven en wat er is veranderd.
Bekijk de documenten, foto´s en videofragmenten waarin je de situatie beschreven krijgt door de ogen van de mensen die de wederopbouw hebben meegemaakt.
Foto’s
Kunstenaar Louis Heymans, die Middelburg tekent vlak na het bombardement, maakt ook tekeningen van Middelburg tijdens de wederopbouw. Direct na het bombardement wordt al met de herbouw en de restauratie van panden begonnen. Het interieur van het middeleeuwse stadhuis is volledig verwoest. De muren en de stadhuistoren staan gelukkig nog overeind. Ze zijn zwaar beschadigd. Er wordt besloten de toren en de muren van het stadhuis te restaureren, zodat de buitenkant van het stadhuis er weer uitziet zoals voor de oorlog. Het interieur van het stadhuis wordt helemaal nieuw gemaakt.
Tot 17 mei 1940 is het marktplein voor het Middelburgse stadhuis veel groter dan tegenwoordig. De markt is sinds 1881 het begin en eindpunt van de tramverbinding tussen Middelburg en Vlissingen. Eerst is er een stoomtram en vanaf 1910 een elektrische tram. Tijdens de oorlog wordt een deel van het marktplein gebruikt als steenopslagplaats.
Tijdens de wederopbouw wordt het marktplein een stuk kleiner gemaakt. Rondom de markt komen nieuwe winkelpanden met woonruimte erboven. Achter de huizen links op de foto ontstaat een nieuw plein: Plein 1940. De enige niet-verwoeste gebouwen rondom de markt zijn de huizen direct links naast het stadhuis en het huizenblok aan de Pottenmarkt.
De restauratie van het middeleeuwse gedeelte van het stadhuis gebeurt door architect H. van Heeswijk. Het nieuwe gedeelte daarachter wordt ontworpen door architect A. van der Steur. In 1950 wordt het middeleeuwse gedeelte van het stadhuis feestelijk geopend door koningin Juliana. De nieuwbouw is pas in de jaren ’60 klaar. Het marktplein wordt heel lang gebruikt als parkeerplaats voor auto’s.
Niet alleen de omvang van het marktplein verandert. Ook de loop van sommige straten in de binnenstad wordt ingrijpend gewijzigd. Voor de oorlog loopt er vanaf schuttershof St. Joris aan de Balans een rechte straat langs de Abdij naar de markt. Het stuk vanaf de Balans heet Korte burg en het stuk vanaf de markt heet Lange Burg. Tijdens de oorlog wijzigt de loop van die straat. De Lange Burg vervalt en er ontstaat een nieuwe straat: de Nieuwe Burg, die loopt vanaf de Groenmarkt bij de Abdij tot aan de Markt. Aan de nieuwe straat en aan de nieuwe Groenmarkt, die langs de Abdij loopt, worden woon-winkelpanden en kantoren gebouwd.
De ingang van de Nieuwe Burg vanaf de markt is niet op dezelfde plaats als de ingang van de vooroorlogse Lange Burg. Architect P. Verhagen, die de leiding heeft over de wederopbouw van Middelburg, werkt met ‘zichtlijnen’. Hij wil dat mensen die op de hoek van de markt staan tegelijkertijd zicht hebben op de Abdij en het stadhuis door alleen maar met hun hoofd te draaien. Dat kan alleen door de loop van de straten te veranderen, dus doet hij dat. De Nieuwe Burg komt uit bij de Nieuwe Kerk, een van de twee Abdijkerken.
In de jaren na de oorlog wordt de Nieuwe Burg afgebouwd. Ook de restauratie van de Abdij en de Lange Jan wordt pas ver na de oorlog voltooid. Architect H. de Lussanet de la Sablonière heeft de leiding over de restauratie. Niet alles kan gerestaureerd worden. Sommige delen van de Abdij zijn zo ernstig verwoest dat ze moeten worden afgebroken. Op die plaatsen wordt nieuwbouw gepleegd. Het duurt tot 1971 voordat het hele Abdijcomplex klaar is. Dan zijn de woon-winkelpanden in de Nieuwe Burg allang bewoond. In de beginperiode is het een gewone straat waar auto’s mogen rijden. Pas later is het voetgangersgebied geworden. Vanuit de Nieuwe Burg heb je een zicht op de Nieuwe Kerk en de Lange Jan, precies zoals architect Verhage het bedacht had.
Banketbakker Papagaaij heeft voor de oorlog zijn winkel aan de Lange Burg. Tijdens de oorlog heeft hij een noodwinkel aan de Londensekaai. Banketbakker Papegaaij krijgt een vergunning om een nieuwe winkel te laten bouwen in de Nieuwe Burg. In 1946 wordt de winkel van banketbakker Papegaaij in de Nieuwe Burg 12 geopend.
Documenten
Een maand na het bombardement op Middelburg verschijnt een groot artikel in de Provinciale Zeeuwsche Courant (PZC) over de wederopbouw van Middelburg. De stad is zwaar beschadigd, veel mensen zijn hun huizen en winkels kwijt, en veel monumenten zijn verwoest. Maar Middelburg gaat niet bij de pakken neerzitten. De stad maakt plannen om de stad te herbouwen. Voor de oorlog waren er al plannen om straten breder te maken vanwege de toename van het verkeer. Doordat een groot deel van de binnenstad verwoest is kunnen die plannen nog beter worden uitgevoerd, denkt de gemeente. Monumenten die het waard zijn om te behouden zullen worden gerestaureerd.
De Middelburgse Dienst Gemeentewerken maakt een stedenbouwkundig herbouwplan. Daarin staat precies hoe de herbouw aangepakt zal worden. In de toelichting op het plan geven ze een beschrijving van de stad.
De oude situatie voor het bombardement wordt in kaart gebracht. Middelburg is ontstaan als een ronde verdedigingsburg, met een gracht er omheen. De cirkel is duidelijk te zien in de plattegrond. Dwars door de burg loopt een kaarsrechte straat. Dat is niet alleen bij Middelburg zo maar ook bij andere plaatsen die uit een verdedigingsburg zijn ontstaan. De markt is heel groot. Tot 1575 stond daar een enorme kerk op, de Westmonster of Sint Maartenskerk. Daaromheen was een kerkhof. In de oude binnenstad van Middelburg stonden heel veel prachtige monumentenpanden. Veel ervan zijn tijdens het bombardement verwoest.
Op dezelfde grootte wordt een plattegrond van het nieuwe Middelburg gemaakt. De lange rechte straat door het midden van de burg is verdwenen. De wederopbouwarchitect Piet Verhagen, werkt met ‘zichtlijnen’. Hij wil dat mensen die op de hoek van de markt staan zowel het stadhuis als de Nieuwe Kerk kunnen zien. Daarom is er een knik in de lange rechte straat gemaakt en is de ingang van die straat, die Nieuwe Burg gaat heten, verlegd. Voor de doorstroming van het verkeer worden nieuwe straten aangelegd: Bachtensteene en de Stadhuisstraat. De markt wordt een stuk kleiner. Er komt ruimte voor een nieuw plein voor de stadsbussen, Plein 1940.
De muren van het middeleeuwse stadhuis zijn blijven staan. Het interieur is helemaal uitgebrand. Ook de hele 18de-eeuwse aanbouw achter het stadhuis is helemaal verwoest. De restauratie van de buitenmuren, het maken van een nieuw interieur en het bouwen van een compleet nieuw gebouw aan de achterkant van het oude stadhuis, moet heel zorgvuldig gebeuren. Het stadhuis is immers een van de belangrijkste gebouwen in de stad. Voor elk karwei wordt een aparte architect gevraagd. H. van Heeswijk mag de restauratie voor zijn rekening nemen en A. van der Steur de nieuwbouw.
In de binnenstad zijn veel gebouwen verwoest door het bombardement. Er worden verschillende architecten aangenomen om elk een aantal gebouwen te ontwerpen. Dit is de eerste pagina van een lange lijst architecten die meewerken aan de wederopbouw van Middelburg.
Er worden tekeningen van de nieuwe situatie gemaakt. Architect Piet Verhagen heeft de leiding over de wederopbouw. Hij wil dat je vanaf de markt direct zicht hebt op de Nieuwe Kerk. Er komt een nieuwe straat, die eerst nog dezelfde naam heeft als de oude straat, Lange Burg. Later wordt deze straat Nieuwe Burg genoemd, omdat het een heel andere straat is dan de oude Lange Burg, die bovendien niet op dezelfde plaats lag als de Nieuwe Burg.
Winkeliers uit de oude Lange Burg doen aanvragen om nieuwe woon-winkelpanden in de Nieuwe Burg te mogen bouwen. Dat doet ook banketbakker Papegaaij. Hij krijgt de winkel op de hoek van de Nieuwe Burg en de Nieuwe Wal toegewezen. Er wordt een schetsplan van zijn winkel gemaakt. Als dat plan is goedgekeurd mag er gebouwd worden.
Video’s
‘t Centrum, Burg, Markt, Gravenstraat en Lange Delft
Fotograaf J. van den Boudt filmt de stad precies twee jaar na het bombardement. Het is dan 17 mei 1942. Je kunt goed zien dat de wederopbouw in volle gang is. Rondom de Markt is er veel bedrijvigheid. Er wordt hard gewerkt aan de nieuwe woonwinkelpanden.
Je ziet onder meer: herbouwwerkzaamheden in de Nieuwe Burg – de Gravenstraat aan de overkant van het stadhuis – de Lange Delft – de Nieuwe Burg met de verwoeste Nieuwe Kerk op de achtergrond – de nieuwe huizen aan de Markt aan de achterkant gefilmd, met op de achtergrond het stadhuis.
Panorama Markt, vervolgens Burg vanaf Nieuwe Burg
In juli 1942 wordt een bouwstop afgekondigd. Door de oorlog is er gebrek aan alles, ook aan bouwmateriaal. Alle panden waaraan men al begonnen is, mogen worden afgemaakt. Maar er mogen geen nieuwe panden meer worden gebouwd. Dus alle wederopbouwpanden aan de Markt en de Nieuwe Burg kunnen nog worden voltooid.
Je ziet onder meer: herbouw van woonwinkelpanden aan de Markt – Nieuwe Burg met de Lange Jan op de achtergrond – steenopslag op de Markt voor het stadhuis
Abdijgebouwen
De abdijgebouwen, de abdijkerken en de Lange Jan zijn door het bombardement op 17 mei 1940 zwaar beschadigd. Direct na het bombardement wordt bekeken hoe de monumentale gebouwen weer kunnen worden gerestaureerd. Sommige gedeelten zijn zo erg verwoest dat de muurresten moeten worden afgebroken. Daarvoor in de plaats komen nieuwe gebouwen, die precies passen bij de stijl van de oude gebouwen die nog wel gerestaureerd kunnen worden.
Je ziet onder meer: abdijgebouwen in de steigers – steenopslagplaats op het abdijplein.