Op vrijdag 23 mei 2014 om 16.00 uur wordt het gerestaureerde planetarium in de hal van het Van de Perrehuis (Zeeuws Archief) officieel onthuld. Dr. H.J. Zuidervaart zal een toelichting op het bijzondere instrument geven. Het planetarium is de afgelopen maanden vakkundig gerestaureerd en is weer in volle glorie te bewonderen.
In het monumentale Van de Perrehuis aan het Hofplein in Middelburg staat een bijzonder achttiende-eeuws instrument: een planetarium. Het is gebouwd tussen 1782 en 1786 in opdracht van Johan Adriaan van de Perre (1738-1790).
‘Het bekende konstwerktuig’
Van de Perre en zijn echtgenote Jacoba van den Brande (1735-1794) waren zeer geïnteresseerd in wetenschappen, kunsten en cultuur. Dat uitte zich onder meer in het laten bouwen van een planetarium, waarvoor de Middelburgse klokkenmaker Joseph van den Eeckhout de instrumenten leverde. De eikenhouten behuizing van het planetarium was ontworpen door de Middelburgse ‘stadsfabriek’ Johannes de Feyter. Het kompas in het planetarium was van de hand van Henricus Kakelaar, opperboekhouder van de Middelburgse Commercie Compagnie. Van de Perres persoonlijke instrumentmaker Jona Francis Robert vervaardigde de opengewerkte koperen gordel rond de planeetbolletjes.
Het planetarium werd in het stadspaleis aan het Hofplein gebouwd en heeft daar ook enige tijd gestaan, maar al snel na de voltooiing schonk Van de Perre het instrument aan het kort door hem daarvoor opgerichte Musaeum Medioburgense.
Het planetarium werd in alle toonaarden bejubeld en het trok zeer veel bekijks. hetgeen in die tijd redelijk bijzonder was, want een reis naar Zeeland was toen een hele onderneming.
Van Zeeuws Museum naar Zeeuws Archief
Na Van de Perres overlijden in 1790, schonk zijn weduwe, Jacoba Van de Perre-van den Brand, het planetarium in 1791 aan het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen. Het instrument stond jaren lang in de pronkzaal van het Zeeuws Museum en verhuisde in 2000, na de voltooiing van de restauratie van het Van de Perrehuis ten behoeve van de huisvesting van het Zeeuws Archief, naar de centrale ontvangsthall van het stadspaleis.
Restauratie
Onlangs liet het Zeeuws Genootschap het planetarium geheel restaureren. Het raderwerk loopt weer, de planeten draaien hun banen weer om de zon en de scheuren in de kast zijn weggewerkt. Tijdens de werkzaamheden vonden de restoratoren onder de vaste bus van Mars een ingekraste inscriptie: “Den 20 Feb des jaar 1786 het laatste stuk gemaakt”, en de naam van de maker van de uurwerken: “Josephus van den Eekhout inv & Fecit”.
Onthulling
Historicus Huib Zuidervaart heeft zeer uitgebreid studie verricht naar het planetarium. Hij schreef er artikelen en boeken over. Hij geeft voorafgaand aan de onthullingsplechtigheid een toelichting op het planetarium.
In verband met de beschikbare ruimte, dienen geïnteresseerden zich aan te melden bij het kantoor van het Zeeuws Genootschap via telefoonnummer 0118-654347 of via e-mail: kzgw@zeeuwsebibliotheek.nl.
Meer informatie
Digitale tentoonstelling over het Van de Perrehuis
H.J. Zuidervaart mmv H. Hoitsma: Een Zeeuws planetarium uit de tweede helft van de 18e eeuw
Zeeuwse Ankers