“Voor mijn boek heb ik onderzoek gedaan in het Nationaal Archief. Daar vond ik ‘boevenfoto’s’ van mijn vader – en face en en profil. De spanning van de oorlog was aan hem te zien. Hij zag er afgetraind uit, maar wel als een ‘meester’-dief, want een goede kop heeft hij altijd gehad.” Aan het woord is Alexander Münninghof, auteur van de bestseller ‘De stamhouder’. Hij geeft zaterdag 7 november 2015 een lezing voor het Zeeuws Archief in Middelburg.
‘De stamhouder, een familiekroniek’ vertelt het verbijsterende verhaal van de familie van Alexander Münninghoff, journalist en Ruslandkenner.
Zijn Nederlandse grootvader was één van de rijkste mannen van Letland, zijn grootmoeder was een Russische gravin. Zijn vader vocht in de Tweede Wereldoorlog in dienst van de Waffen S.S., de Duitse elitetroepen, tegen de Russen. In opdracht van zijn grootvader werd Alexander op 7-jarige leeftijd in Duitsland gekidnapt.
“Alles wat ik zocht werd in de archieven herbevestigd,” vertelt Alexander Münninghoff. Veel archiefinstellingen bezocht hij echter niet. Eigenlijk had de auteur meer aan zijn eigen familiearchief. Daarin zat bijvoorbeeld een bundeltje papieren over zijn grootvader – “die in de oorlog in Letland spioneerde voor de Britse inlichtingendienst MI6”. Het waren dezelfde papieren als hij na twee jaar wist los te krijgen van de AIVD. Met één verschil: “De papieren van de Nederlandse inlichtingendienst waren voor 90% wit getippext.”
Schoenendozen als familiearchief
Het familiearchief, niet veel meer dan ‘een paar kartonnen schoenendozen met papieren’, kreeg Münninghoff na de dood van zijn vader in zijn bezit. Die gebeurtenis werd de aanleiding voor het schrijven van het boek. Ook zijn beroep speelt een rol, denkt de auteur. “Ik ben al heel lang een schrijvend mens. Nadat mijn beurs was ingetrokken, ben ik als student aan de slag gegaan als journalist bij de Leidse Courant. En als journalist kon ik van m’n levensdagen dit verhaal niet in m’n achterzak houden.”
Interviews & archiefonderzoek
Voor zijn boek interviewde Münninghoff familieleden en zoveel mogelijk betrokkenen. “Ik heb twee ooms, die elkaar niet kunnen uitstaan, apart geïnterviewd. Zij vertelden het zelfde verhaal, dan ga ik ervanuit dat het klopt.”
Het verhaal van zijn familie probeerde Münninghoff daarnaast te controleren in de archieven, maar veel leverde dat niet op. “Ik heb mijn waarheid gedeeltelijk bevestigd gekregen door documenten”, vertelt hij.
De archieven van de voorloper van de Nederlandse inlichtingendienst vond hij teleurstellend. “Ik heb daarin veel onzorgvuldigheid aangetroffen – feiten die niet klopten, mensen die met elkaar werden verwisseld”. Ook benaderde hij tevergeefs de archiefinstelling in Riga.
Kennis over verleden onderschat
Toch onderstreept Münninghoff het belang van archieven en archiefonderzoek. “Ik ben pleitbezorger van het behoud van de originele authentieke documenten, al dan niet gedigitaliseerd. De kennis over het verleden wordt onderschat. Ik vind dat je niet goed kunt leven als je niet weet wat er in het verleden gebeurd is. Je moet de bouwstenen kennen.”
Hij wijst naar Rusland. “Daar is een hele andere kijk op het verleden. Voor de Russen werd de Tweede Wereldoorlog gewonnen bij de slag om Stalingrad. De Westerse wereld heeft daar niet veel belangstelling voor, terwijl aan het oostfront wel tachtig keer zoveel mensen zijn omgekomen.” Ter illustratie noemt hij een Amerikaanse televisieserie uit de jaren ’80 van de 20ste eeuw, waarin de oorlog aan het oostfront werd aangeduid als ‘The Forgotten War’.
Nooit sprake van één enkele waarheid
“Ik heb al heel vroeg geconcludeerd dat er nooit sprake is van één enkele waarheid.” Van invloed daarbij was de rol van zijn vader die hem op 12-jarige leeftijd dwong de andere waarheid aan te horen. “De verhalen die ik op school hoorde over de oorlog vertelde ik aan mijn vader, die vervolgens als ooggetuige zijn kant van het verhaal vertelde. Zo werd ik op jonge leeftijd al gedwongen een oordeel te vellen. En ik had begrip voor mijn vaders keuze voor de SS. Zijn doel was het terugwinnen van zijn verloren jeugd in Riga en de bezittingen daar. Maar dat kon ik als schooljongen niet vertellen. Dat was best moeilijk.”
De auteur wijst zijn publiek op het vinden van de waarheden van de andere partij. “Samen moet je de middenweg zoeken”. Dat deed hij bijvoorbeeld als spreker bij de herdenking van de Russische Overwinning op 9 mei 2015 op het Russisch Ereveld in Leusden.
“Je moet actief zoeken naar het andere verhaal. Dat gebeurt niet in de kwestie in de Oekraïne.” Verharding en verruwing zijn het gevolg aldus Münninghoff. “De Koude Oorlog-stereotypen zijn weer terug.”
Over Alexander Münninghoff
Alexander Münninghoff (Posen 1944) is journalist, oud-Ruslandcorrespondent en oud-oorlogsverslaggever, Ruslandkenner en schaakliefhebber.
Zijn bestseller De stamhouder (2014) is autobiografisch en berust op feiten en familieverhalen.
Münninghoff is winnaar van de Prijs voor de Dagbladjournalistiek en auteur van Tropenjaren in Moskou (1991), over zijn tijd als correspondent in de Sovjet-Unie. Verder schreef hij veel boeken over de schaaksport.
Alexander Münninghoff studeerde Slavische taal- en letterkunde. Als journalist schreef hij o.a. voor Haagse Post, Intermediair en NRC Handelsblad. Hij was correspondent in Moskou. Van 1997 tot 1998 was hij oprichter en directeur van het Nederlands Wetenschappelijk en Cultureel Instituut in Sint-Petersburg. Als oorlogsverslaggever werkte hij in Cambodja, El Salvador en Irak.
Lezing
Alexander Münninghoff geeft de lezing ‘Op zoek naar de andere waarheid’ tijdens de Dag van het Zeeuws Archief, zaterdag 7 november 2015.
Deze lezing is gratis voor Vrienden van het Zeeuws Archief en hun introducés. Wanneer u Vriend van het Zeeuws Archief wordt (min. €19,50 p.j.) ontvangt u twee toegangsbewijzen (waarde €10,-). Aanmelden is eenvoudig.
Méér over ‘De Stamhouder’ en Alexander Münninghoff
VPRO’s Het Marathon-interview door Tessel Blok, 25 december 2014
NRC: Mijn familie laat zien wat oorlog betekent, interview door Jannetje Koelewijn, 11 oktober 2014