Schouwen-Duiveland in jaartallen

Veel natuur én cultuurhistorie; dat is typerend voor Schouwen-Duiveland. Het gebied oefent een grote aantrekkingskracht uit op recreanten uit binnen- en buitenland. De eeuwenlange geschiedenis van Schouwen-Duiveland is er een van hoogte- en dieptepunten, van bloei en verval, van strijd en vrede én van de voortdurende strijd van zijn inwoners tegen het water.

Het landschap, de steden en dorpen, de talrijke monumenten en de vele archieven; samen vertellen zij het verhaal van Schouwen-Duiveland. Een groot deel van de geschreven geschiedenis is te vinden in het Zeeuws Archief, dat over Schouwen-Duiveland meer dan 750 archieven (van overheden, instellingen, verenigingen en particulieren) en verzamelingen beheert met een totale lengte van meer dan 3,5 kilometer aan historisch materiaal.

Strijd tegen het water

De strijd tegen het water is de rode draad in de geschiedenis van Schouwen-Duiveland. Inpolderingen, stormvloeden en dijkdoorbraken wisselden elkaar af.

De meeste nederzettingen dateren uit de 12e en 13e eeuw. De vier eilanden: Schouwen, Duiveland, Dreischor en Bommenede kregen in die periode ringdijken. Veel land ging verloren aan de zuidzijde van Schouwen. Maar daartegenover stond het voordeel van de afdamming van het noordelijk deel van de Gouwe, het water tussen Schouwen en Dreischor (1374). In 1610 volgde een dam tussen Schouwen en Duiveland. Het eiland Bommenede, ook vastgeklonken aan de overige eilanden, ging echter verloren. In een latere periode werd het gedeeltelijk herdijkt.

Welvaart

In de middeleeuwen groeide Zierikzee uit tot een van de belangrijkste steden van Holland en Zeeland. Koopvaardij, visserij, lakennijverheid en zoutindustrie waren de pijlers van de welvaart. In het eerste kwart van de 13e eeuw kreeg Zierikzee stadsrechten, die in 1248 opnieuw werden bevestigd.

Veel jonger is Brouwershaven, dat vanaf 1440 als stad wordt vermeld. Brouwershaven had geen zitting in de Staten van Zeeland en was daarom een smalstad.

Beide steden deden hun invloed gelden. Zierikzee had veel macht doordat haar inwoners grote zakelijke belangen hadden op het eiland. Van oudsher fungeerde de stad als centrum voor tal van regionale activiteiten. Vanaf de 18e eeuw nam de invloed van beide steden af. Meer en meer werd Schouwen-Duiveland een eiland waar de landbouw de boventoon voerde.

Schaalvergroting

Op bestuurlijk terrein voltrok zich in de 19e en 20e eeuw een schaalvergroting. Naast de twee steden waren er de heerlijkheden, met daarin talrijke dorpen. Kleine heerlijkheden werden samengevoegd, andere verdwenen door overstromingen.

In 1811 telde het eiland nog 26 gemeenten, die niet allemaal groot genoeg waren om zelfstandig voort te bestaan. In 1900 waren er nog achttien gemeenten.

Bij de gemeentelijke herindeling van 1961 bleven er nog zes over: Zierikzee, Brouwershaven, Bruinisse, Duiveland, Middenschouwen en Westerschouwen. Deze zes zijn per 1 januari 1997 samengevoegd tot de gemeente Schouwen-Duiveland. Via een aantal gemeenschappelijke regelingen werden bepaalde taken gezamenlijk uitgevoerd. Zo ontstond er een gemeenschappelijke archiefdienst, het Streekarchivariaat; een gezamenlijke Reinigingsdienst, en de Intergemeentelijke Sociale Dienst van Schouwen-Duiveland en Sint Philipsland. Ook de sociale werkvoorziening werd door de gemeenten gemeenschappelijk geregeld via de werkvoorzieningsschappen Schouwen-Duiveland en De Zuidhoek.

Vanaf 1 januari 2021 beheert het Zeeuws Archief, het Regionaal Historisch Centrum (RHC) van Zeeland, de archieven en collecties van de gemeente Schouwen-Duiveland.

Gemeentewapen

De wapens van de eilanden Schouwen en Duiveland zijn als uitgangspunt genomen voor het gemeentewapen van Schouwen-Duiveland. Het wapen van Schouwen, onder meer afgebeeld op de wapenkaarten (eind 17e eeuw) in de Cronyk van Zeeland van Mattheus Smallegange, werd in het schild geplaatst. De meerman en meermin zijn ook gebruikt als schildhouders op 17e eeuwse afbeeldingen van het wapen van de stad Zierikzee. In het schildhoofd zijn geren opgenomen. Deze zijn ontleend aan het wapen van Duiveland, dat reeds in de Middeleeuwen voorkomt.

Het schild wordt gedekt door een driebladerige kroon met twee parels, zoals aanwezig waren op de wapens van Duiveland, Middenschouwen en Westerschouwen. Aan het wapen zijn schildhouders toegevoegd in de vorm van twee leeuwen. Aanleiding daartoe was de bijzondere positie van de beide steden Zierikzee en Brouwershaven. De leeuw van sabel (zwart) is ontleend aan het stadswapen van Zierikzee, de leeuw van keel (rood) aan dat van Brouwershaven.

Vaste verbindingen

Die bestuurlijke schaalvergrotingen waren vaak een reactie op maatschappelijke veranderingen. De Watersnoodramp van 1953 trok met 531 slachtoffers diepe sporen in de samenleving van Schouwen-Duiveland. Herstel volgde, maar dat niet alleen. Het leven op Schouwen-Duiveland veranderde, mede dankzij de uitvoering van de Deltawerken. In 1965 kreeg Schouwen-Duiveland vaste verbindingen; de Grevelingendam en de Zeelandbrug. In 1972 volgde de Brouwersdam en in 1986 de Oosterscheldekering.

De ontsluiting van het eiland betekende een grote stimulans voor de recreatie. Schouwen-Duiveland is vooral bekend om zijn brede zandstranden, zijn riante jachthavens en zijn monumentenrijkdom, waarmee de gemeente in de top tien van Nederlandse monumentensteden voorkomt.

Markante Schouwen-Duivelanders

Door de eeuwen heen heeft Schouwen-Duiveland markante inwoners gekend. De bekendste onder hen zijn mr. Jacob Cats, de dichter-staatsman, geboren in Brouwershaven; Job Baster, de arts en natuurwetenschapper die de goudvis in Nederland introduceerde en prof. Pieter Zeeman, de Nobelprijswinnaar wiens wieg in Zonnemaire stond. Naast deze beroemde mannen zijn er nog veel meer Schouwen-Duivelanders, die ieder op eigen wijze een stempel hebben gedrukt op hun omgeving. Op initiatief van de Stichting Renesse zijn in verschillende kernen beeldjes van deze bijzondere dorpsbewoners geplaatst.