Magneet voor Carolijn Visser: mensen met moeilijke levens

Carolijn Visser schrijft over het alledaagse leven van mensen die het niet altijd even makkelijk hebben. “Die mensen zijn als een magneet voor mij”. Een goed voorbeeld is Selma Vos, die na de oorlog haar echtgenoot nareist en klem raakt in het China onder het regime van Mao. Voor het Zeeuws Archief vertelt Visser zaterdag 3 november 2018 het verhaal van Selma Vos en onthult ze hoe ze haar in archieven op het spoor kwam. Ook vertelt Visser over haar nieuwe boek, dat dit najaar verschijnt en waarin ze een portret van Zeeland geeft.

Carolijn Visser is bekend geworden als schrijfster van reisverhalen, al schreef ze ook eerder over geschiedenis. Bijvoorbeeld in Tibetaanse perziken over Samuel van de Putte in 1730 in Tibet en Buigend bamboe over de 17-eeuwse wereldreiziger en VOC-koopman Johan Nieuhof.

“Daarbij kon ik gebruik maken van het werk gedaan door historici. Voor mijn laatste twee boeken Argentijnse avonden en Selma heb ik veel ooggetuigen gesproken. Deze twee boeken zijn meer biografieën. Dat is niet bewust gegaan, de verhalen voor die boeken kwamen op mijn pad. De kinderen van Selma Vos, Greta en Dop, ontmoette ik bijvoorbeeld in de pauze van een lezing die ik gaf, ergens in Noord-Holland. Zij vertelden mij toen dat zij in Peking waren opgegroeid en hun moeder een Nederlandse was. Ik wist meteen dat dit een bijzonder verhaal moest zijn. Er zijn verder geen Nederlanders die in die tijd in China woonden. Het heeft nog jaren geduurd voordat ik het verhaal heb opgeschreven. Dat gebeurde pas nadat ik een goede band met Greta en Dop had opgebouwd en we vriendschap hadden gesloten.”

Selma Vos (1921-1968) trouwde na de Tweede Wereldoorlog Chang Tsao en volgde hem naar China. Voor het boek Selma. Aan Hitler ontsnapt, gevangene van Mao (2016) sprak Visser met ooggetuigen en deed zij archiefonderzoek.

Het Nationaal Archief beheert het archief van de voormalige Nederlandse ambassade in Peking. Visser: “Het archief van de ambassade is in zijn geheel daar terechtgekomen. Selma vond ik terug in een uitgebreide agenda en in de correspondentie zelf. In de agenda, een soort dagboek van alle correspondentie, werd aan haar steeds gerefereerd als dossiernummer 725. Het nummer 7 in ‘725’ staat voor ‘Persoonlijke kwesties’. Dossier 725 gaat over Selma. Dat dossier is nu kwijt.”

Dossier 725

Greta en Dop hebben het dossier nog ingezien. De kinderen van Selma en Chang vroegen een verblijfsvergunning aan in Nederland. Dat verzoek werd in eerste instantie afgewezen. “Hun advocaat heeft toen dossier 725 opgevraagd. Greta en Dop kregen het uiteindelijk te zien in een kamertje in het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Dat gebeurde onder toezicht. Kopieën mochten zij niet maken.”
“Opgeruimd. Kwijt, verkeerd teruggelegd. Dat krijg je te horen, als je naar het dossier vraagt. Greta, Dop en ik denken dat het aan de AIVD is overhandigd. Dat het gevoelige informatie bevat over de ambassade, over hoe de ambassade werkte. Dop herinnert zich dat Selma werd afgeschilderd als een probleemmaker, met een opvliegend temperament. Begrijpelijk, zij zat in een moeilijke situatie.”

Tijdlijnen

Gelukkig vond Carolijn Visser genoeg documenten die de herinneringen van Dop – “hij heeft een ijzersterk geheugen” – onderbouwden. “Wel te vinden zijn code-berichten van de ambassade aan het ministerie van Buitenlandse zaken in Nederland. Dat zijn een soort telegrammen, gecodeerde berichten op flinterdun, roze papier. Daar heb ik veel steun aan gehad bij het maken van de tijdlijnen van de verschillende personen in mijn boek. Selma komt erin voor, maar ook veel triviale informatie, over vergoedingen of verlof van het ambassadepersoneel.”

Klasgenoten

In het Noord-Hollands Archief trof Carolijn Visser het archief aan van de HBS, de middelbare school, van Selma. “Alleen familieleden mag dat archief inzien. Dop heeft daarom het archief opgevraagd. Het gaf een schitterend beeld van die school. Het was alsof je bij Selma in de klas zat, in de jaren ’30 van de twintigste eeuw. De schoolkranten met advertenties heb ik gelezen en de verslagen van de lerarenvergaderingen. Het was een vooruitstrevende school. Voor mij echt een ontdekking. Namen van klasgenoten vond ik later terug in een zakboekje van Selma. En hoe meer je weet, hoe meer feiten je met elkaar kunt verbinden.”

Terug naar Zeeland

Zeeland is het onderwerp van het nieuwe boek van Carolijn Visser, waarvan de verschijning gepland is in het najaar van 2018. Visser bracht een groot deel van haar jeugd door in Middelburg. Toen de Zeeuwse Stichting voor Regionale Zorgverlening (SVRZ) haar benaderde hoefde ze niet lang na te denken. Visser: “SVRZ stelde voor dat ik ‘embedded’ zou gaan in een aantal van hun verpleeghuizen en verder was ik vrij te schrijven waarover ik wilde. Ik ben teruggegaan naar Zeeland en heb er veel tijd doorgebracht. Ik heb me verdiept in de herinneringen van de bewoners. Hun herinneringen heb ik vermengd met mijn eigen herinneringen aan Zeeland. Mijn nieuwe boek is een portret van Zeeland.”

Herinneringen

“Het boek gaat over wat de bewoners zelf ter sprake brachten. Veel bewoners hebben een vorm van dementie. Toch blijven de belangrijkste herinneringen bestaan. Belangrijke dingen, die je leven bepalen, laten mensen niet los. Bijvoorbeeld het verlies van een kind, of een ramp als het bombardement op Westkapelle. [In de Tweede Wereldoorlog bombardeerden de geallieerde strijdkrachten in 1944 de dijken van Walcheren. Daarbij verloren veel inwoners van Westkapelle het leven.] Het viel mij op dat de bewoners veel troost putten uit hun omgeving, uit hun medebewoners, die hetzelfde hebben beleefd en in hetzelfde dialect spreken.”

Kaarten voor de lezing van Carolijn Visser zaterdag 3 november in het Zeeuws Archief zijn vanaf 1 oktober te koop bij de balie van het Zeeuws Archief. Toegang 5 euro p.p., gratis voor Vrienden van het Zeeuws Archief en hun introducés.
De lezing maakt deel uit van de open dag van het Zeeuws Archief.
Bekijk hier het programma.