In de maak: wandtapijt over Zeeuws slavernijverleden

Een groot driedelig wandtapijt gaat het Zeeuwse slavernijverleden in textiel tot uitdrukking brengen. Het tapijt wordt gemaakt door vrijwilligers: iedereen kan meedoen. Zaterdag 25 mei 2024 is het project van start gegaan. Het Zeeuws Archief leverde met kennis uit de archieven een bijdrage aan de totstandkoming van het ontwerp.

Kunstenares Liesbeth Labeur maakte het ontwerp voor een groot driedelig wandtapijt, met de titel: Cargazoen, Armazoen, Retouren. De titel verwijst naar de lading aan boord tijdens de verschillende trajecten van een trans-Atlantische slavenreis. Bij ‘Armazoen’ – de lading tijdens de tweede zijde van de reis – ging het om tot slaaf gemaakte Afrikanen.

Labeur (1975) werd geboren op Walcheren maar bracht haar jeugd door op Curaçao. Ze werkt elke zomer samen met een groep kunstenaars van Instituto Buena Bista.

Voor het ontwerp haalde de kunstenares ideeën op tijdens ’tekenmaaltijden’. Gezeten aan tafels met tafelkleden met aspecten van slavenhandel uit onder andere het Zeeuws Archief, leverden deelnemers een bijdrage door de kleden in te vullen met tekeningen en teksten.

Maakproces

Het ontwerp voor het tapijt wordt opgedeeld in kleinere delen die met de hand worden geborduurd, gequild en genaaid door inwoners van Zeeland. In werkplaatsen en huiskamers in heel Zeeland wordt samengewerkt aan het wandkleed. Iedereen mag meedoen en meekijken. Het tapijt nodigt uit om met elkaar in gesprek te gaan over het Nederlandse en Zeeuwse slavernijverleden en de doorwerking ervan.

De werkplaats in het Zeeuws Museum maakt onderdeel uit van de expositie Heden van het slavernijverleden. Het ontstaan van het wandkleed zal te volgen zijn in het Maritiem muZEEum in Vlissingen. In het najaar wordt het tapijt voltooid en gaat het tot in 2025 op tournee door Zeeland.

Het wandtapijt is een initiatief van Draden van Ons Nederlandse Slavernijverleden (DvONS) van Ricardo Burgzorg, Stichting Villa Meceanatis, en wordt mogelijk gemaakt door de Zeeuwse partners: Discriminatie.nl Zeeland, Keti Koti Zeeland, Maritiem MuZEEum Zeeland, ZB Bibliotheek van Zeeland, Zeeuws Museum en Zeeuws Archief, in samenwerking met Provincie Zeeland – Four Freedoms Door het Jaar Heen.

Idee wandtapijt

Met de titel ‘Cargazoen, Armazoen, Retouren’ verwijst het driedelige wandtapijt naar de ladingen aan boord van een driehoeksreis. Een andere naam voor een driehoeksreis is een trans-Atlantische slavenreis. Van de 16e tot in de 19e eeuw werden tot slaaf gemaakte Afrikanen door Europese handelaren gekocht, getransporteerd over de Atlantische Oceaan en verkocht in de koloniën in de Caraïben, Noord- en Zuid-Amerika.

Liesbeth Labeur verbeeldde de zijden van de driehoeksreis vanuit het perspectief van de slaafgemaakten. Het eerste paneel gaat in op de producten van de plantages, verbouwd door slaafgemaakten. In Europa was een grote vraag naar suiker, koffie, cacao, tabak, katoen en indigo. De twee middelste panelen verbeelden de overtocht over de Atlantische Oceaan en het harde leven op de plantages. Het derde paneel speelt aan de kust van Afrika, waar goederen geruild werden tegen tot slaaf gemaakte Afrikanen.

Lees hieronder meer over de gebeurtenissen aan boord tijdens de verschillende trajecten van een driehoeksreis:

Cargazoen

Vanuit Zeeland vertrokken schepen naar de kust van West-Afrika. De schepen van Zeeuwse handelaren als de MCC waren kleiner dan de grote schepen van de West-Indische Compagnie. Ze waren zo’n 23 tot 28 meter lang en 7 meter breed op het breedste punt.

Aan boord bevond zich een lading die werd aangeduid als ‘Cargazoen’. Ongeveer de helft van de waarde betrof vele tientallen soorten en kwaliteiten textiel. Een derde bestond uit buskruit en vuurwapens. Sterke drank was ook een belangrijk artikel. Verder gingen in grote hoeveelheden koperen ketels, kommen, armringen, staven koper en ijzer, tafelmessen, allerlei soorten kralen, hangsloten en belletjes mee. Maar ook kleine en grote spiegels, soms meubels en kledingstukken, en nog veel meer.

Het ‘Cargazoen’ was onmisbaar in de trans-Atlantische slavenhandel: de goederen dienden als ruilmiddel. Met een pakket van uiteenlopende spullen werd een mens of enkele mensen gekocht. Een man, een vrouw, soms een vrouw met een klein kind, een jongen of een meisje.

Armazoen

Kapiteins van de MCC maakten de oversteek met circa 300 mensen, ongeveer de helft mannen en jongens en de helft vrouwen en meisjes. De eersten werden voor de mast gevangen gezet, de anderen in het achterschip. ’s Avonds en ’s nachts werden de gevangenen opgesloten op het tussendek, een dek dat nog geen 1,5 meter hoog was. Om het tekort aan ligruimte op te vangen, werden er tijdens de reis stellingen getimmerd. Hier lagen de slaafgemaakten boven en onder elkaar, in een bedompte ruimte, – de mannen bovendien geketend. Overdag verbleven de gevangenen zoveel mogelijk bovendeks, daar was meer ruimte en, belangrijker nog, frisse lucht.

De lading aan boord van het schip tijdens de oversteek over de Atlantische Oceaan werd aangeduid met ‘Armazoen’. Het maakte niet uit of het goederen of mensen betrof. Bij trans-Atlantische slavenreizen bestond het ‘Armazoen’ uit tot slaaf gemaakte Afrikanen, ivoor en goud.

Bij aankomst in de koloniën werden de slaafgemaakten verkocht. De meeste mensen werden geveild, een kleiner aantal werd ‘uit de hand’ verkocht, dat wil zeggen zonder tussenkomst van een notaris. Bij de veilingen bestond het publiek uit planters; plantage-eigenaren of -directeuren. De slaafgemaakten werden per persoon verkocht, meestal gedurende meerder veilingdagen. Een man, een vrouw, een vrouw met een klein kind, een jongen, een meisje.

Retouren

De tot slaaf gemaakte Afrikanen gingen een toekomst in slavernij tegemoet op een van de vele plantages in de koloniën. Op de plantages werden producten verbouwd die in Europa gewild waren: suiker, cacao, koffie, tabak, katoen en indigo. Het waren precies deze producten die de kapitein probeerde te verwerven voor de thuislading. De lading op de thuisreis heette ook wel ‘Retouren’ en bestond uit ivoor en goud (uit Afrika) en de producten van plantages.

Na thuiskomst van een van hun schepen organiseerden de directeuren van de MCC een veiling op de Balans in Middelburg. Daar was ook hun kantoor of ‘commerciehuis’ gevestigd en bevond zich een groot pakhuis. En na thuiskomst werden onmiddellijk plannen voor een volgende driehoeksreis gesmeed: in totaal heeft de MCC 114 trans-Atlantische slavenreizen uitgerust.

In cijfers

De handel in tot slaafgemaakte Afrikanen in de trans-Atlantische slavenhandel van de 16e tot en met de 19e-eeuw:

• in totaal naar schatting 12 miljoen mensen
• door Nederland circa 600.000 mensen
• door Zeeland zo’n 300.000 mensen
• door de Middelburgse Commercie Compagnie ongeveer 32.000 mensen

De grootste Nederlandse handelaar in de tweede helft van de 18e eeuw was de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC). De onderneming kocht circa 32.000 mensen. Dankzij het bewaard gebleven archief van de MCC weten we meer precies hoe de mensenhandel in zijn werk ging.