Metamorfoze: collectie Zeeuws Archief

Het Zeeuws Archief beheert archieven en collecties van landelijk of zelfs van internationaal belang. Een aantal hiervan zijn geconserveerd en gedigitaliseerd met steun van Metamorfoze.

Metamorfoze is het nationaal programma voor het behoud van papieren erfgoed. Sinds 2005 neemt het Zeeuws Archief samen met fotoatelier Art in Print deel aan het programma.

In bewerking: Delta Archieven

Het Zeeuws Archief conserveert en digitaliseert Delta archieven, die de Nederlandse strijd tegen het water documenteren.

• Omvang: 80,8 strekkende meter, 455.714 pagina’s.
• Het betreft negen archieven: Rijkswaterstaat Dienst Droogmaking Walcheren (1944-1953), Rijkswaterstaat Dienst Dijkherstel Zeeland (1953 – 1956), Provinciaal bestuur van Zeeland; de Watersnoodramp van 1953, Inventaris van het archief van Swier Broekema, Rijkswaterstaat Deltadienst Correspondentie (1956-1986), Rijkswaterstaat Deltadienst afdeling Voorlichting (1976-1987), inventaris van het archief van de Delta-Commissie (1953-1961), Johan van Veen en Inventaris van de Collectie Van Veen Stroband.
• De drie archieven zijn in beheer bij het Nationaal Archief in Den Haag.
• De eerstelijnsconservering wordt gedaan door het Zeeuws Archief, digitalisering wordt gedaan door het bedrijf  GMS.
• De archieven bestrijken de periode van 1944 tot 1987.
• Naar verwachting wordt het project medio 2027 voltooid.

Dit digitaliseringsproject betreft negen (delen van) archieven. Deze selectie van archieven biedt geïnteresseerden een zo compleet mogelijk overzicht van de sociale en emotionele gevolgen van een dijkdoorbraak en de gevolgen voor landschap en milieu, en de technische voorbereidingen en uitvoering van de werken om verdere rampen te voorkomen.

In bewerking: Zeeuwse Ambachtsheerlijkheden

Het Zeeuws Archief conserveert en digitaliseert archieven van Zeeuwse Ambachtsheerlijkheden.

• Omvang: 60,4 strekkende meter, ca. 398.640 pagina’s.
• Het betreft archieven van vijfentwintig Zeeuwse Ambachtsheerlijkheden, verspreid over Zeeland.
• De archieven omvatten de periode van de 14e tot de 21e eeuw, waarbij het zwaartepunt ligt op de 17e tot begin 20e eeuw.
• Het oudste stuk betreft een charter van 1350 uit het archief van de ambachtsheerlijkheid Duinbeek.

Ambachtsheerlijkheden dateren uit de middeleeuwen en waren bestuurseenheden op het platteland. Ze behoren tot de oudste bestuurlijke vorm van Zeeland. De ambachtsheer of – vrouw had als plaatselijke gezagspersoon invloed op diverse onderdelen van het maatschappelijk leven: bestuur, kerk en religie, landbouw en bestaansgronden, rechtspraak, belastingen en waterstaatzorg.

Naar planning wordt dit project eind 2026 voltooid.

In bewerking: Zeeuws Indisch Erfgoed

Het Zeeuws Archief conserveert en digitaliseert archieven over de Indisch-Molukse gemeenschap in Zeeland.

Kenmerken:

• Omvang: ca. 5 strekkende meter, ca. 20.000 pagina’s.
• Het is onderdeel van het landelijk Programma Indisch Erfgoed Digitaal, een initiatief van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en een samenwerking van de Koninklijke Bibliotheek (KB), het Netwerk Oorlogsbronnen (NOB) en het Indisch Herinneringencentrum (IHC).
• Het betreft stukken uit verschillende archieven die in beheer zijn bij het Zeeuws Archief die betrekking hebben op de Indisch-Molukse gemeenschap in Zeeland.
• Ook twee handschriften uit de collectie van de Bibliotheek van Zeeland worden meegenomen.
• De datering loopt vanaf ca. 1910 en de meeste stukken dateren uit de jaren ’50 en ’60.

Het Programma Indisch erfgoed digitaal  houdt zich bezig met het online toegankelijk maken van Indisch erfgoed in Nederland. De Indisch-Molukse bevolking in Nederland heeft veel doorstaan tijdens de oorlog in Nederlands-Indië en ook na aankomst in Nederland. Dit project dient een erkenning te zijn voor wat deze mensen hebben meegemaakt en eraan bijdragen dat het erfgoed van de Molukse en Indische gemeenschap een erkende plaats krijgen in de Nederlandse geschiedenis.

Naar planning wordt dit project begin 2024 voltooid.

Voltooide projecten:

Een overzicht van voltooide Metamorfoze-projecten van archieven en collecties in beheer bij het Zeeuws Archief.

• Zeeuwse families
• Koninklijke Maatschap De Wilhelminapolder
• Classis Walcheren
• Archief Zeeuws Genootschap
• Slavenhandel
• Tolregisters Westerschelde
• Zeeland & Suriname
• Admiraliteit in Zeeland

Een bijzondere positie nemen het archief van de Classis Walcheren en het archief van het Zeeuws Genootschap in. Hoewel beide in beheer bij het Zeeuws Archief, maken zij elk onderdeel uit van een groter project met collecties van andere instellingen.

Zeeuwse families

Het Zeeuws Archief conserveerde en digitaliseerde in periode half 2021 tot half 2024 de archieven van Zeeuwse families van (inter)nationaal belang. Het betreft negen families in de periode van 1462 tot 1983.

Kenmerken:

• Omvang: 40 strekkende meter, ca. 256.000 pagina’s.
• De negen families zijn: familie de Huybert 1512-173, familie Schorer 1547-1983, familie Mathias Pous-Tak van Poortvliet (1386), 1492-1944, familie van Doorn (1582) 1595-1929, families Spoors en Sprenger (1643) 1695-1945, familie Sprenger 1771-1974, A.A. Brown, Veere (1734) 1752-1784, familie Mauritz 1748-1791 en familie Clijver 1750-1804.
• Zeeland bekleedde door de eeuwen heen een belangrijke rol op nationaal en internationaal niveau. Het was na Holland het belangrijkste gewest. Dat komt terug in de rijke archieven van de vooraanstaande Zeeuwse families.

De gekozen families behoorden tot de bestuurlijke en maatschappelijke elite. Iedere familie heeft op haar manier een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis op lokaal, nationaal en internationaal niveau. De families waren bestuurlijk betrokken bij grote handelscompagnieën zoals de VOC, de WIC of de MCC, waren lid van verschillende stadsbesturen, bekleedden functies binnen de provinciale en nationale politiek en hadden hun eigen handelsactiviteiten. Ook bevatten de archieven stukken uit het privé leven van de families.

De Wilhelminapolder

Het Zeeuws Archief conserveerde en digitaliseerde in 2020-2022 het archief van Koninklijke Maatschap De Wilhelminapolder over de periode 1809-1960. Ook enkele kleine archieven van meestoven die meekrap produceerden in de jaren 1618-1940 van andere archiefdiensten maken deel uit van het project.

Kenmerken:

• Door de grootte van het bedrijf en de volledigheid van het archief geeft het een betrouwbaar en uniek beeld van de agrarische geschiedenis van Nederland en West-Europa, alsook van de industrialisatie in de landbouw en het maatschappelijk-sociaal leven van de landarbeidersklasse.
• Archief Koninklijke Maatschappij De Wilhelminapolder.
• Omvang: 45 strekkende meter.

De Maatschap De Wilhelminapolder stimuleerde de tuinbouw in Zeeland en exploiteerde het gezamenlijke grondbezit in de Wilhelmina- en Oost-Bevelandpolder in Zuid-Beveland. Met bijna 2000 hectare was de Maatschap het grootste landbouwbedrijf in Nederland en groeide later uit tot een landelijk proefstation voor de fruitteelt.

Classis Walcheren

Het Zeeuws Archief conserveerde en digitaliseerde in 2017-2019 het archief van de Classis Walcheren. Dit archief maakt samen met de archieven van de Classes Amsterdam en Schieland onderdeel uit van een clusterproject.

Kenmerken:

• De archiefstukken bieden inzicht in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in relatie tot de overzeese gebieden.
• Archieven Gedeputeerden Oost- en West-Indische zaken Classes Amsterdam, Schieland en Walcheren:
  • Archief van de Nederlandse Hervormde Kerk, Classis Walcheren/Classis Middelburg, periode 1574-1983
  • Archief van de Nederlandse Hervormde Kerk, Classis Amsterdam, periode 1571-1970
  • Archief van de Classis Schieland, sinds 1816 Classis Rotterdam van de Nederlandse Hervormde Kerk.
• Samenwerking met het Stadsarchief Amsterdam en Stadsarchief Rotterdam.
• Omvang: 14 strekkende meter.

De classicale vergadering en hun deputaten fungeerden als centra in een internationaal handels-, maritiem en religieus netwerk. Het gaat daarbij niet alleen om gouverneurs van overzeese gebieden, de ceo’s van de VOC, WIC en de Admiraliteitscolleges, maar ook om ‘gewone mensen’ als opvarenden, ouderlingen en diakenen, vrouwen en kinderen.

Archief Zeeuws Genootschap

Het Zeeuws Archief conserveerde en digitaliseerde in 2016-2019 het archief van het Zeeuws Genootschap over de periode 1769-1969, alsmede de handschriftencollectie met documenten uit de 15e tot en met de 19e eeuw.

Kenmerken:

• 200 jaar genootschapsgeschiedenis van een van de oudste wetenschappelijke genootschappen van Nederland.
• Archief van het Zeeuws Genootschap over de periode 1769-1969 in beheer bij het Zeeuws Archief, en de handschriftencollectie met documenten uit de 15e tot en met de 19e eeuw in beheer bij ZB|Planbureau en Bibliotheek van Zeeland.
• Omvang: 12 meter. Omvang totale project: 42 strekkende meter (collectie handschriften 30 meter).
• Publicatie via de website van het Zeeuws Archief in online inventarissen:
  • inventaris van het archief Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen,
  • (inventaris van de handschriftenverzameling van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen).

Het Zeeuws Genootschap werd opgericht in 1769 en is een van de oudste wetenschappelijke genootschappen van Nederland. In 1969 kreeg het Genootschap het predicaat Koninklijk, het heeft zijn verzamelingen tot nu toe in eigendom en verzamelt nog steeds actief.

Het project werd aangevraagd en uitgevoerd door het Zeeuws Archief in Middelburg. De aanvraag gebeurde in overleg met het KZGW en ZB|Planbureau en Bibliotheek van Zeeland.

Lees meer over de conservering en digitalisering van de collectie handschriften van het Zeeuws Genootschap.

Slavenhandel

Het Zeeuws Archief conserveerde en digitaliseerde in 2012-2015 het archief van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC). De onderneming richtte zich in de 18e eeuw op driehoekshandel of trans-Atlantische slavenhandel.

In 2011 plaatste de UNESCO  het archief van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) op de werelderfgoedlijst voor documentair erfgoed, het Memory of the World-Register.

Kenmerken:

• Wereldwijd een unieke bron over trans-Atlantische slavenhandel. Het archief bevat gedetailleerde informatie doordat in veel gevallen de achterliggende stukken bewaard zijn gebleven.
• Volledige archief van de Middelburgse Commercie Compagnie, van de oprichting van het bedrijf in 1720 tot liquidatie in 1889.
• Omvang: 100 strekkende meter.
• Publicatie online in: inventaris van de Middelburgse Commercie Compagnie.

De MCC was een Nederlandse particuliere handelsonderneming. Naast handel op havens aan de Oostzee en de Middellandse Zee hield de onderneming zich in de 18e eeuw bezig met driehoekshandel of trans-Atlantische slavenhandel. In de 19e eeuw richtte het bedrijf zich op scheepsbouw.

Bij een driehoeksreis of slavenreis vertrok een schip geladen met handelsgoederen vanuit Europa naar de kust van West-Afrika. Daar werden de handelsgoederen geruild tegen tot slaaf gemaakte Afrikanen en tegen ivoor en goud. Vervolgens zeilde het schip over de Atlantische Oceaan naar koloniën in Noord- of Zuid-Amerika. De Afrikanen werden verkocht en gingen een toekomst tegemoet als dwangarbeider op één van de vele suiker-, koffie-, tabaks- en of katoenplantages. Het schip keerde terug naar Europa, vaak geladen met de producten van de plantages.

Tolregisters Westerschelde

Het Zeeuws Archief conserveerde en digitaliseerde in 2010-2013 archiefstukken die inzicht geven in de handelsnetwerken en internationale goederenstromen via de Scheldedelta uit het einde van de 16e tot het begin van de 19e eeuw.

Kenmerken:

• Gedetailleerde informatie over de handelsnetwerken en internationale goederenstromen over de Westerschelde (1587-1805).
• Archief Rekenkamer Zeeland.
• Omvang: 13 strekkende meter.
• Presentatie online in: Gids Tol van Zeeland.

De gegevens uit deze bronnen onderstrepen het economische belang van de Schelderegio en maken het mogelijk, dankzij de lange, chronologisch bewaard gebleven reeksen, onbekende patronen en ontwikkelingen zichtbaar te maken. Twee eeuwen leven en werken in het Scheldegebied laten zien dat er meer sprake was van economische eenheid dan van verscheidenheid. Dankzij de maritieme identiteit van de regio was ook in de 17e en 18e eeuw de Schelde meer een verbinding dan een barrière, de tol ten spijt.

Voor de presentatie van de gedigitaliseerde archiefstukken heeft het Zeeuws Archief de Gids Tol van Zeeland gemaakt.

Zeeland & Suriname

Het Zeeuws Archief conserveerde en digitaliseerde in 2009-2011 archiefstukken die inzicht geven in de relatie van Zeeland met Suriname in de 17e eeuw.

Kenmerken:

• Gedetailleerde informatie over de beginperiode van de Nederlandse invloed in Suriname (1667-1684), de vestiging van Zeeuwen aldaar en de pogingen om van de kolonie een winstgevend gewest te maken.
• Archief van de Staten van Zeeland en het archief Rekenkamer van Zeeland.
• Omvang: 10 strekkende meter.
• Presentatie online in: Gids Staten van Zeeland en Suriname.

De periode 1667-1684 is met reden gekozen. Abraham Crijnssen veroverde Suriname in 1667 op de Engelsen. Crijnssen handelde in opdracht van de Staten van Zeeland.  Suriname bleef van 1667 tot 1683 een kolonie van Zeeland. In 1683 verkocht Zeeland Suriname aan de Geoctroyeerde Sociëteit van Suriname.

Voor de presentatie van de gedigitaliseerde archiefstukken heeft het Zeeuws Archief de Gids Staten van Zeeland en Suriname gemaakt. Deze gids geeft een overzicht van uiteenlopende bronnen, waaronder de hierboven genoemde gedigitaliseerde administratie.

Admiraliteit in Zeeland

Het Zeeuws Archief conserveerde en digitaliseerde in de periode 2005-2008 archiefstukken die inzicht geven in het reilen en zeilen in Zeeland in de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog.

Kenmerken:

• Merendeels administratie van de oorlogsvoering te water van de ontvanger-generaal van de Admiraliteit in Zeeland, uit het archief van de Rekenkamer van Zeeland.
• Met name de periode 1586-1609 uit het begin van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648).
• Omvang: 16 strekkende meter.
• Presentatie online in: Gids Admiraliteit in Zeeland.

De periode 1586-1609 is gekozen met reden. Vanaf 1586 is de administratie van de tresorier, later ontvanger-generaal, van de Admiraliteit in Zeeland bewaard gebleven. Niet alleen de rekeningen, maar ook de achterliggende stukken, de zogenaamde ‘acquitten’, zijn aanwezig. Dat geldt ook voor de administratie, vaak inclusief de acquitten, van de leidinggevenden die verantwoording aan de ontvanger-generaal moesten afleggen. Denk bijvoorbeeld aan equipagemeesters, die toezagen op de aankoop of de bouw en uitrusting van oorlogsschepen. In 1609 werd de oorlog tijdelijk onderbroken voor het Twaalfjarig Bestand. Dat betekende voor de Zeeuwse admiraliteit een periode met relatief weinig activiteiten.

Voor de presentatie van de gedigitaliseerde archiefstukken heeft het Zeeuws Archief de Gids Admiraliteit in Zeeland gemaakt. Deze gids geeft een overzicht van uiteenlopende bronnen, waaronder de hierboven genoemde gedigitaliseerde administratie.