Digitalisering archieven Zeeuwse families van (inter)nationaal belang, 1462-1983

Het Zeeuws Archief heeft een begin gemaakt met de voorbereiding voor het conserveren en digitaliseren van de archieven van negen Zeeuwse families.

Maar liefst veertig meter archief, ongeveer 256.000 pagina’s, wordt geconserveerd en gedigitaliseerd. Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door Bureau Metamorfoze, het Nationaal Programma voor het behoud van het papieren erfgoed. Het Zeeuws Archief voert het project in samenwerking met fotoatelier ArtinPrint zelf uit. De planning is dat dit project twee en een half jaar in beslag zal nemen en eind 2023 afgerond is.

Vooraanstaande Zeeuwse families

De combinatie van de negen familiearchieven is bewust gekozen. De gekozen families behoorden eeuwenlang tot de bestuurlijke en maatschappelijke elite. Iedere familie heeft op haar manier een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis op lokaal, nationaal en internationaal niveau. De families waren bestuurlijk betrokken bij de grote handelscompagnieën zoals de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC), de West-Indische Compagnie (WIC) of de Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC). Ook waren de families lid van de verschillende stadsbesturen, bekleedden functies binnen de provinciale en nationale politiek en hadden ze hun eigen handelsactiviteiten. De archieven betreffen stukken die voort zijn gekomen uit het werkzame, openbare leven van de leden van de diverse families, maar ook uit het kleinschalige en besloten privéleven.

In bijna alle familiearchieven bevinden zich ook stambomen en genealogische aantekeningen. Want zoals een goede adellijke familie betaamt, werd uitvoerig uitgeplozen waar de herkomst lag. In de archieven treffen we dan ook veel illustraties van familiewapens aan, vaak met prachtige afbeeldingen en kleuren.

Waardevol vanwege verloren gegaan archief

De voormalige stadsarchieven van Vlissingen en Middelburg zijn in respectievelijk 1809 en 1940 nagenoeg volledig verloren gegaan. De bestuurders – leden van de geselecteerde regentenfamilies – maakten nauwgezet aantekeningen van de vergaderingen van het stadsbestuur. Hun aantekeningen berusten in de familiearchieven en vullen (voor een klein deel) de leegte van de verloren stadsarchieven.

De negen familiearchieven

Zeeland bekleedde door de eeuwen heen een belangrijke rol op nationaal en internationaal niveau. Het was na Holland het belangrijkste gewest. Dat komt terug in de rijke archieven van de vooraanstaande Zeeuwse families. Kort wordt hier weergegeven om welke families het gaat en welke periode het betreffende archief beslaat. Ook de omvang wordt vermeld, evenals een korte beschrijving en/of enkele bijzonderheden die in dit archief aangetroffen worden.

Familie de Huybert, 1512 – 1732

Voor het grootste deel is het archief afkomstig van Pieter de Huybert, secretaris en later raadspensionaris van Zeeland. Tevens had hij zitting in de Raad van State. Het archief is interessant wegens de verschillende buitenlandse missies die Pieter de Huybert op last van de Staten van Zeeland heeft ondernomen. Zo bevat het archief documenten over diplomatieke reizen naar Zweden, Polen en Denemarken.

Familie Schorer, 1547 – 1983

De familie Schorere is een regentenfamilie die vooral in Zeeland een belangrijke rol heeft gespeeld. Het archief geeft een prachtig beeld van de bestuurlijke verhoudingen binnen Zeeland. Jacob Hendrik Schorer was burgemeester van Middelburg in 1809, toen Walcheren zwaar onder vuur kwam te liggen in de strijd tussen de Engelse en Franse strijdkrachten. Hij beschreef de gebeurtenissen in een dagboek, wat een uniek inzicht biedt in de machtsstrijd op het eiland.

Familie Mathias Pous – Tak van Poortvliet, (1386) 1492 – 1944

Verschillende leden van de familie Pous – Tak van Poortvliet hebben een belangrijke rol gespeeld binnen zowel de VOC als de WIC. Pieter Pous (1777 – 1851) was beheerder van de archieven van de voormalige VOC en WIC. In die hoedanigheid ontdekte hij in 1836 een journaal van de expeditie van Jacob Roggeveen. Enkele leden van de familie speelden een rol in de landelijke politiek. Als minister van Binnenlandse Zaken pleitte Joannes Pieter Roetert Tak van Poortvliet in 1892 voor een verruiming van het kiesrecht. De discussie over dat voorstel leidde tot de ontbinding van de Tweede Kamer. Stukken uit het familiearchief werpen licht op deze periode. In dit archief is ook een handelsreis naar China beschreven waarbij teruggekeerd werd met thee en porselein.

Familie van Doorn, (1582) 1595 – 1929

Abraham van Doorn, geboren in 1760, was de vierde generatie die leefde en werkte in Essequebo.  De contacten met West-Indië maken dan ook een belangrijk onderdeel uit van het archief. Zijn zoon, Hendrik Jacob, begon zijn carrière in Zeeland op enkele belangrijke bestuurlijke posten. Hij zou doorgroeien tot minister van Binnenlandse Zaken, Secretaris van Staat en Vicepresident van de Raad van State. Hij stond in nauwe relatie met het hof van Willem I. Het archief is de neerslag van een familie die niet alleen in de nationale politiek van belang was, maar ook internationaal door de contacten overzee.

Families Spoors en Sprenger, (1634) 1695 – 1945

De firma Spoors en Sprenger was een familiebedrijf dat handelde in slaafgemaakten. Vanuit Middelburg dreef het familiebedrijf in de 18^e eeuw handel op West-Indië.  Het archief bevat correspondentie, dagboeken, tekeningen en andere documenten die van groot belang zijn voor de geschiedenis van de plantages en de slaafgemaakten die daar werkten. Naast de zakelijke stukken bevat het archief documenten over het dagelijks leven in de kolonie.

Heel bijzonder is het boekje van een oma (Elisabeth Boter) in 1760 voor haar ‘twee lieve en waarde kleijndogters’. Ze beschrijft daar in de genealogie van de familie. Zo is te lezen dat haar grootouders trouwden in 1668 en hun oudste dochter in 1669 is ‘geboren op zee 410 mijlen van Berbice’.

Familie Sprenger, 1771 – 1974

Dit archief heeft raakvlakken met het bedrijfsarchief Spoors en Sprenger, maar het bevat meer de persoonlijke aspecten van de familie. In 1885 liet het echtpaar Sprenger – de Bruijn de nog bestaande villa ‘Duinenburg’ in Domburg bouwen. Het archief bevat ook kasboekjes en andere financiële zaken.

A.A. Brown, Veere, 1734, 1752 – 1784

Adriaan Anthony Brown, geboren en getogen in Veere, verbleef acht jaar als officier van justitie in de Nederlandse kolonie Essequebo en Demerarij, het tegenwoordige Brits Guyana. Het archief bestaat voornamelijk uit stukken die Brown heeft opgemaakte en ontvangen in zijn koloniale tijd en geeft een beeld van een belezen, avontuurlijk, zorgvuldig en enigszins verbitterd man. Hij was eigenaar van de plantage ‘de Philantropica’.

Familie Mauritz, 1748 – 1791

In de 18^e eeuw bekleedden Bernard en Johannes Mauritz verschillende bestuursfuncties in Vlissingen. In die hoedanigheid maakten ze talloze afschriften van de notulen van de raad. Vanwege het feit dat het stadsarchief van Vlissingen in 1809 verloren is gegaan, is het archief van de familie Mauritz van groot belang.

Familie Clijver, 1750 – 1804

Evenals in het archief Mauritz bevinden zich bij het archief Clijver stukken die betrekking hebben op het bestuur van Vlissingen in de 18^e eeuw. Heel bijzonder zijn de stukken betreffende de admiraliteit van Zeeland. Vanaf het einde van de 16^e eeuw tot 1795 heeft Vlissingen een admiraliteitswerf gehad die ingericht was voor zowel de bouw, het onderhoud als het voorzien van de uitrusting van oorlogsschepen. De documenten in dit archief geven meer informatie over de laatste periode van de admiraliteitswerf in Vlissingen.

Rijke bron voor tal van onderzoek

Door de verscheidenheid aan onderwerpen worden er regelmatig delen uit de familiearchieven geraadpleegd door Nederlandse en buitenlandse onderzoekers. Er wordt veel onderzoek gedaan naar overzeese handel in de 17^e en 18^e eeuw, politieke aangelegenheden en tal van andere onderwerpen die in deze archieven aan bod komen.

Ook over het actuele thema slavernijverleden, en de rol die Nederland daarin vervuld heeft, is veel te vinden in de familiearchieven doordat nagenoeg alle aanzienlijke families betrokken waren bij de VOC en/of de WIC. Verschillende families hadden overzeese plantages in particulier bezet. In de archieven van Spoors en Sprenger, maar ook die van A. A. Brown, zitten talloze stukken die een beeld schetsen van het leven op een plantage.

In deze familiearchieven zijn diverse inventarisnummers al gedigitaliseerd en online beschikbaar gesteld. In het verleden is door onderzoekers reeds gebruik gemaakt van de mogelijkheid om een op verzoek te laten digitaliseren.

De gedigitaliseerde archieven worden beschikbaar gesteld op de website van het Zeeuws Archief en van Archieven.nl, uitgezonderd de stukken die vanwege beperkte openbaarheid of privacy gevoelige gegevens hier nog niet voor in aanmerking komen.

Inventarisnummers

Van de meeste families staat de archiefinventaris al online. Enkele inventarisnummers zijn in het verleden al eens gedigitaliseerd (bijvoorbeeld door een aanvraag van iemand) daarom zijn deze al in te zien. De archiefinventaris is te vinden op de website van het Zeeuws Archief; familie de Huybert, familie Schorer, Familie Mathias Pous – Tak van Poortvliet, familie van Doorn, families Spoors en Sprenger, familie Sprenger, A.A. Brown, familie Mauritz en familie Clijver.