Zo zag het werk van een Joodse 'vlogger' in 1944 eruit

Het geallieerde bombardement van 1944 legt Zeeuws-Vlaanderen puin. In opdracht van het Nederlandse Militaire Gezag vereeuwigt filmmaker Maurits Schaap de verwoesting én wederopbouw van West-Zeeuws-Vlaanderen op 8 mm film. Ook andere delen van Zeeland en zelfs Israël en Engeland komen aan bod in zijn werk, dat dicht in de buurt komt van wat we vandaag de dag vlogs zouden noemen.

De in Rotterdam geboren Joodse Maurits Schaap (1907-2001) krijgt de liefde voor de camera mee vanuit huis. Net als zijn vader haalt hij in zijn latere jaren veel plezier uit het documenteren van zijn familie- en gezinsleven.

Wie denkt dat hij enkel West-Zeeuws-Vlaanderen wordt vastgelegd heeft het mis. Zijn home videos spelen zich niet alleen af in Nederland, maar ook in het huidige Israël en Engeland.

Maurits’ band met Zeeuws-Vlaanderen vormt zich in zijn tijd als handelsreiziger.

Vanuit Rotterdam komt hij voor zijn werk zeer regelmatig in Axel. Hij bouwt daar een warme band op met de winkelier Geleijn Naeije die daar een wooninrichtingswinkel heeft.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vindt Maurits in 1943 een schuilplaats boven de winkel van Geleijn, op Noordstraat 62.

Maurits’ filmactiviteiten blijven niet onopgemerkt.

Vlak na de bevrijding van een deel van Nederland in het najaar van 1944 krijgt Maurits de opdracht van het Nederlandse Militair Gezag – dat van 1944 tot 1945 namens de Nederlandse regering in Londen als dagelijks bestuur fugneerde in de bevrijde delen – om de verwoesting van Zeeuws-Vlaanderen te documenteren.

Van bombardement tot ‘herrijzing’

De documentairereeks is een wat vreemde eend in de bijt tussen de gebruikelijke gezinsvideo’s van Maurits. Waarom het Militair Gezag de film precies wilde hebben, is lastig te zeggen.

Wat wel opvalt is dat er een duidelijke opbouw in het vierluik zit.

In de video’s, die elk ongeveer tien à vijftien minuten duren, laat hij een andere fase zien. Het leven in Zeeuws-Vlaanderen vlak vóór de verwoesting, de maanden van verwoesting, wederopbouw en tot slot, de ‘herrijzing’.

Als kijker heb je het gevoel dat Maurits je meeneemt op een kleine tijdreis, waarbij hij je een grote diversiteit aan elementen in het Zeeuws-Vlaamse leven rond het einde van de oorlog laat zien.

Van kinderen die touwtjespringen tot militairen van het Militair Gezag die patrouilleren, en van beelden van smeulende zwartgeblakerde ruïnes tot metselende en ploegende boeren.

Sommige mensen lijken zich compleet niet bewust van de aanwezigheid van Maurits’ camera, anderen juist wel.

De man op de afbeelding rechts hiernaast behoort overduidelijk tot de tweede groep: terwijl hij zich tot de camera richt verscheurt hij een bord met ‘verboden voor Joden’.

Kinderuitzendingen naar Engeland

Tussen alle shots van ruïnes, militairen en graafmachines richt Maurits zijn camera ook op enkele vrouwen.

Zo filmt hij een vrouw achter het stuur van een grote vrachtauto van het Rode Kruis. De anonieme hulpverleenster is onderdeel van het in 1943 opgerichte Vrijwillig Vrouwen Hulpkorps dat als taak heeft om ongewapend humanitaire hulp te verlenen.

Hij laat zien hoe de vrouw de vrachtwagen bijtankt en er hier en daar aan sleutelt. De daadkracht en behendigheid achter haar handelen laat zien dat dit voor haar waarschijnlijk geen onbekend terrein meer is.

Ze heeft ook geen tijd om te treuzelen: ze moet door naar het uitdelen van levensmiddelen zoals sigaretten en chocolademelk aan de tientallen gretige handen om haar heen.

Wie ook voor de lens van Maurits verschijnt is de 47-jarige mevrouw Standaert-De Palmenaer op de ochtend van 9 oktober 1945. Een dia tussen de beelden geeft weg dat zij, samen met kapitein Bakker, de leiding heeft bij de kinderuitzending vanuit Terneuzen naar Engeland.

Door deze kinderuitzendingen, georganiseerd door heel Nederland, kunnen door oorlog verzwakte kinderen – tussen acht of vijftien jaar – voor enkele maanden aansterken. Een arts bepaalt vooraf of een kind meer ‘bosch-, zee- of berglucht’ nodig heeft.

Een tiental kinderen wordt door mevrouw Standaert-De Palmenaer naar de bus van de Zeeuwsch-Vlaamsche Tramweg Maatschappij begeleid. Ze reist met hen naar Oostende. Daar krijgen ze nog een warme maaltijd en een ‘behandeling en onderzoek van Engelsche zijde’.

Vervolgens maken ze zich klaar voor de nacht, om de volgende ochtend het Kanaal over te steken.

Herrijzenis

De beelden van de eigenhandig opgebouwde straten en gebouwen in het laatste deel geven weg dat Zeeuws-Vlaanderen de schouders eronder heeft gezet. Boeren ploegen hun akkers, ‘die nog kort tevoren onder vijandelijk granaatvuur lagen’.

Het dagelijks leven wordt hervat. Met als kers op de taart een shot van het hijsen van de Nederlandse vlag.