De poortersboeken van Zierikzee behoren tot de waardevolste stukken van het gemeentearchief. Het oudste deel begint in 1302 en is daarmee het oudste poortersboek van Nederland. Het is sinds kort mogelijk om thuis vanuit de luie stoel digitaal te bladeren in deze stukken. Maar wat voor dingen kan je vinden in deze poortersboeken?
Een geneesheer die op 24 juli 1514 poorter van Zierikzee werd. Rijksmuseum, SK-A-4554.
De term ‘poorter’ heeft niks te maken met een toegangspoort, maar is afgeleid van het Latijnse woord ‘portus’ wat in de Middeleeuwen de benaming was voor een (handels)nederzetting. In de poortersboeken van Zierikzee, bestaande uit vijf delen, werden de namen van de nieuwe burgers van de stad genoteerd. In Zierikzee gebeurde dit vanaf 1302 en werd voortgezet tot de invoering van de burgerlijke stand in 1811.
Afbeelding van een timmerman door Jan Luyken (1694). Rijksmuseum, RP-P-1936-458.
Voordelen
Het poorterschap was zeer begerenswaardig omdat daardoor rechten werden verkregen. Poorters konden toetreden tot verschillende stedelijke openbare ambten en de ambachtsgilden, een voorwaarde voor het uitoefenen van de meeste beroepen. Daarnaast werden de kinderen bij het overlijden van hun ouders opgenomen in het Burgerweeshuis. Naast voorrechten waren er plichten. Zo was de poorter verplicht om de stad te verdedigen ingeval de stad werd belaagd door vijandelijke troepen.
Poorter worden
Er waren verschillende manieren om het poorterschap te verwerven. Je werd automatisch poorter als je ouders dat al waren of als je trouwde met een poorter. De personen die in het poortersboek van Zierikzee zijn genoteerd betreffen mensen die het poorterschap gekocht hebben. Naast het betalen van een geldbedrag moesten nieuwe burgers een eed afleggen waarin ze trouw zwoeren aan (de wetten van) de stad. Voor het grootste deel waren het mensen van elders die graag tot de burgerij van de stad wilden behoren. Bij veel inschrijvingen staat de herkomstplaats en het beroep dat ze uitoefenden. Een speciale categorie in het poortersboek zijn de mensen die het poorterschap ‘cadeau’ kregen van het stadsbestuur. Dit waren lieden die van (grote) meerwaarde waren voor de stad en daarom niks hoefden te betalen.
benoemd. In 1570 viel de eer te beurt aan Lieven Jansz Kaersemaker en Cornelis
Cornelissen Oude Cooper. Deze benoemingen werden in het poortersboek bijgeschreven zodat we vanaf 1302 de burgemeesters van Zierikzee kennen.
Nuttige poorters
Een vroege vermelding van iemand die niks hoefde te betalen was Kelliber in 1326. Hij was boogmaker (pijl en boog) en zodoende van groot nut voor de stad. Hij werd poorter ‘sonder ghelt’. Het kwam vaker voor dat mensen die voor de stad op militair gebied van nut konden zijn niets hoefden te betalen. Zo werd ene Jan van Geilekerken (afkomstig dus uit Geilenkirchen in de huidige Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen) gratis poorter omdat hij een kunstenaar was in het maken van bussen (vuurwapens) en buskruit. Niet alleen militair vernuft werd op prijs gesteld door de bestuurders van Zierikzee. Na een grote stadsbrand in 1414 had de stad grote behoefte aan vaklieden die een muur konden metselen. In 1418 en 1419 werden 23 personen poorter van Zierikzee die als tegenprestatie een stuk muur moesten metselen.
Uit de poortersboeken kunnen meer historische gebeurtenissen afgeleid worden. Na de val van Antwerpen in 1585 vluchtten duizenden Vlamingen naar steden in Zeeland en Holland. Deze stroom immigranten is ook terug te zien in het poortersboek van Zierikzee. In de periode ná 1585 werden tientallen Vlamingen als poorter ingeschreven. Veelal werd deze mensen het poorterschap cadeau gedaan omdat het koopmannen, handelaren of ambachtslieden waren met een uitgebreid netwerk. Een netwerk waar de stad Zierikzee ook iets aan kon hebben.
Waar?
De scans van de poortersboeken vindt u hier: website Zeeuw Archief
U kunt zoeken of uw voorouders in de poortersboeken voorkomen in Zeeuwen Gezocht