Na de bevrijding: hoe de orde herstellen bij gebrek aan alles?

Er was na de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen in oktober 1944 tekort aan alles. Fietsen en andere spullen werden massaal uit België gesmokkeld en men vertrouwde douaniers niet. Voldoende handhaving was er niet. Wat deed het Militair Gezag om de grip terug te krijgen?

Op 21 oktober 1944 is Zeeuws-Vlaanderen eindelijk bevrijd van de bezetter. Naast de vreugde en opluchting van de bevrijding heerst er ook een onrustige stemming onder de bevolking van Zeeuws-Vlaanderen. Zo heeft kinder- en wijkverpleegster Mej. Colsen geen fiets ter beschikking, terwijl zij deze dagen overuren maakt.

‘Het is 19 maart 1945, het regent, het waait en ik moet als kinderverpleegster zo snel mogelijk rennen naar het volgende adres in Stoppeldijk. Het gaat namelijk niet zo goed met een zuigeling.

Terwijl ik door de straten haast, zie ik de basisschool waar alle landverraders opgesloten zitten. Papa vertelt mij dat zij het daar net zoals wij niet makkelijk hebben en dat ze snel naar een andere plek gestuurd worden.

Wat ben ik moe en wat heb ik een honger. Al acht uur ben ik bezig met kindjes die last hebben van hun longen en ondervoeding.

De baas heeft al aan de Militair Commissaris gevraagd om fietsen te leveren, want zo kan het echt niet langer. We wachten al zo lang, maar hebben nog steeds geen reactie.’

Niet alleen fietsen maar ook voedsel en andere goederen zijn schaars, waardoor de zwarte handel groeit. Omdat Nederland nog niet geheel bevrijd is, kan de officiële Nederlandse regering in Londen nog niet terugkomen. Toch moet bevrijd Nederland een bestuur krijgen dat deze problemen aanpakt.

Koningin Wilhelmina en de regering stemmen daarom in met de oprichting van het Militair Gezag, dat in het bevrijde gebied de orde moet herstellen. Deze eenheid vestigt zich in Zeeuws-Vlaanderen in Sluiskil.

Wat doet het Militair Gezag?

De nasleep van de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen brengt veel uitdagingen met zich mee. Het Militair Gezag, in Zeeland onder leiding van Kapitein Luitenant C.W. Slot en zijn team, neemt de verantwoordelijkheid om stabiliteit en recht te herstellen.

Het Militair Gezag heeft als belangrijkste taken het opsporen, aanhouden en het onderzoeken van politiek verdachte personen, het regelen van hun inbewaringstelling, het herstellen van recht en het beheren van het vermogen van verdachte personen.

Daarnaast heeft het Militair Gezag buitengewone bevoegdheden dat hem plaatst boven de besturen van de provincie, de gemeenten en het waterschap.

Deze bevoegdheden geven het Militair Gezag de mogelijkheid om een begin te maken aan de arrestaties van de ‘vijand’ maar ook – misschien nog belangrijker voor de bevolking – de wederopbouw.

Ondanks de moeilijke omstandigheden en de tekorten die overal voelbaar zijn, zet het Militair Gezag stappen om de routine van het dagelijks leven terug te geven aan de inwoners.

Het Gezag richt zich op het stimuleren van de landbouw en industrie en probeert de dringende nood aan transportmiddelen zoals fietsen aan te pakken. De moeilijke weg naar herstel is ingezet.

Schaarste, schaarste en nog een schaarste

Direct na de bevrijding is er tekort aan van alles. Het Militair Gezag wordt overspoeld met vragen over voedsel en kleding. Levensmiddelen zoals rijst, pruimen, aardappelen, maar ook kleding zoals schoenen zijn erg schaars.

De zwarte markt profiteert van deze situatie. Deze ‘beroepssmokkelaars’ komen volgens politierapporten in groten getale uit België. Zij handelen in aardappelen en wapens en worden zo nu en dan gepakt.

De Zeeuwse politie kan helaas niets anders doen dan deze smokkelaars terugsturen naar België. Het idee is om langs de grenslijn politieagenten te plaatsen. Maar ook politiemannen in Zeeuws-Vlaanderen zijn direct na de oorlog schaars.

Doordat de smokkelhandel nog verder toeneemt, eist het Militair Gezag daarom overplaatsing van de huidige douaneambtenaren en stationering van nieuwe ambtenaren. Het Militair Gezag probeert hiermee de corruptie tegen te gaan en de Zeeuwen veiligheid te bieden.

Boeren en fabrikanten

Het enige dat het Militair Gezag kan doen om in ieder geval voedseltekorten te verminderen is het samenwerken met boeren en fabrikanten in Zeeuws-Vlaanderen.

Het gaat redelijk goed met de boeren. Ze pakken hun bedrijf weer op en krijgen van het Militair Gezag hulp om de beschadigde boerderijen weer op te bouwen. De koeien krijgen genoeg voedsel, waardoor de melktoevoer toeneemt.

Daarnaast gaan de fabrieken weer draaien, vooral nu er meer arbeiders beschikbaar zijn. Het Militair Gezag ziet hier mogelijkheden in om de tekorten van middelen weer op peil te brengen. Dit drijft de zwarte handel terug en biedt de Zeeuwen meer banen.

Fietsen

De inwoners van Zeeuws-Vlaanderen zijn sterk afhankelijk van de fiets, omdat het openbaar vervoer nog niet actief is in de regio. Dat is een probleem, want met het vertrek van de Duitsers zijn ook veel fietsbanden verdwenen.

Het Militair Gezag in Sluiskil krijgt, vooral uit Oost-Zeeuws-Vlaanderen, de dringende vraag naar rijwielen en rijbanden. Verschillende groepen sturen brieven. Zo komt er een grote vraag vanuit arbeiders. Om op hun werk te komen moeten zij tochten van soms wel twee uur te voet afleggen.

Ook opzichters van boerderijen vragen dringend aan het Militair Gezag of er een oplossing kan komen voor de vermiste fietsen en fietsbanden.

De oplossing komt langzaam op gang. Het Militair Gezag neemt eerst een aantal fietsen in beslag die volgens hen afkomstig zijn van smokkelaars.

Vervolgens schakelt het Militair Gezag rijwielhandelaren in om de in beslag genomen fietsen op lokaal niveau te verspreiden. De toewijzing van deze beschikbare fietsen wordt zorgvuldig door het Militair Gezag bepaald.

Vaak komen de fietsen terecht bij de mensen die de Zeeuwen het meest dringend nodig hebben: verpleegsters, dokters en opzichters van boerderijen.

Met als doel de grootste noden in de gemeenschap te verlichten door essentiële diensten, zoals die van Mejuffrouw Colsen, draaiende te houden.