Dankzij de steun van de Vrienden van het Zeeuws Archief, heeft het Zeeuws Archief begin dit jaar voor het eerst twee onderzoeksbeurzen beschikbaar kunnen stellen voor onderzoek naar de bevrijding. Ina-Maria Duynhouwer is een van de fellows die het Zeeuws Archief met deze beurzen kon aanstellen. Zij deed onderzoek naar ‘(Vermeende) collaboratie en zuivering in bevrijd Noord- en Zuid-Beveland’ en deelt hoe ze op een zowat compleet vergeten evacuatie van Noord-Bevelanders stuitte.
Noord-Beveland werd al in de herfst van 1944 bevrijd, maar bleef tot het einde van de oorlog frontgebied. De Duitsers waren van het eiland verdreven, maar de dreiging was zeker nog niet voorbij. Begin januari 1945 werden daarom meer dan honderd mannen, vrouwen en kinderen als voorzorgsmaatregel gedwongen geëvacueerd naar Wolphaartsdijk, waar zij een maand moesten verblijven.
Niet omdat hun eigen veiligheid in het geding was, maar omdat zijzelf als veiligheidsrisico werden bestempeld. Ze werden verdacht van een Duitsgezinde houding. Mochten de Duitsers onverhoopt naar het eiland terugkeren, destijds geen irreëel scenario, dan zouden ze van deze personen in ieder geval geen hulp ontvangen, zo was de gedachte.
Vergeten geschiedenis?
Vanaf het moment dat ik per toeval op een aantal brieven van deze gedwongen evacuees stuitte, was ik gefascineerd door het onderwerp. Wie waren deze mensen? En waar werden ze nu precies van verdacht?
Afgezien van een korte vermelding in een publicatie van de eigentijdse journalist Nic. J. Karhof (1894-1975) lijkt deze gedwongen evacuatie volledig in de vergetelheid te zijn geraakt. De gebeurtenis is nooit eerder onderzocht en wordt in de literatuur dan ook niet benoemd. Een vergeten geschiedenis?
De afgelopen maanden heb ik, met behulp van archivarissen, experts en betrokkenen, langzaam maar zeker de losse puzzelstukjes bij elkaar verzameld en op deze manier de context van deze gebeurtenis zo volledig mogelijk gereconstrueerd.
Ik heb hierbij gebruik gemaakt van een breed scala aan bronnen; waaronder documentatie uit het Zeeuws Archief, de gemeentearchieven van Goes en Noord-Beveland, het Nationaal Archief in Den Haag en het NIOD in Amsterdam.
Waarom verdreven?
Het beeld dat uit het overgebleven bronmateriaal naar voren komt, is dat er bij deze evacuatie flink wat misgegaan is. Niet alleen op organisatorisch vlak – er heerste chaos bij aankomst in Wolphaartsdijk, sommige mensen zaten blijkbaar wekenlang zonder schoon wasgoed – maar ook wat betreft het selecteren van de evacuees.
De overgrote meerderheid van deze mannen, vrouwen en kinderen is namelijk nooit officieel op collaboratie onderzocht. Een aantal heeft wel een CABR-dossier, maar ook van deze groep is een gedeelte uiteindelijk buiten vervolging gesteld. Waarom werden zij dan toch door hun plaatsgenoten als ‘verdacht’ betiteld en tijdelijk van Noord-Beveland verdreven?
Hier hoop ik verder op te reflecteren in een artikel dat zal verschijnen in De Spuije, het tijdschrift van de Heemkundige Kring De Bevelanden.
Op 25 april zal Ina-Maria de resultaten van haar onderzoek al presenteren voor de medewerkers en vrienden van het Zeeuws Archief.
Wil je erbij zijn?
Een brief van één van de mannelijke gedwongen evacuees, waarin hij uitgebreid beargumenteert waarom hij ten onrechte geëvacueerd zou zijn. De eerste zin van de brief luidt: ‘Naar aanleiding van het feit dat ik gedwongen werd Nd. Beveland te verlaten en nog steeds niet terug mag keren, ben ik zo vrij tegen deze maategel te protesteren.’ Zeeuws Archief, toegang 280 Militair Gezag, inv.nr. 4372.10.