Wie in Middelburg een bezoek brengt aan het Zeeuws Archief komt binnen door een prachtige 17e eeuwse poort. Als je omhoog kijkt zie je de tekst ‘Dit. Is. De. Brovwery. Vande. Drye Tonnekens. Anno. 1620’.
Met daarboven de leeuw die de drie tonnetjes bewaakt.
Het is een sprekende herinnering aan een tijd dat er in Middelburg nog volop bier werd gebrouwen.
Aanvankelijk waren er geen bierbrouwerijen in Middelburg. Bier werd tot het eind van de 15e eeuw vooral aangevoerd uit steden als Delft en Gouda. Ook vanuit Engeland werd bier geïmporteerd. Middelburgse kooplieden voeren in de 14e eeuw met zout, meekrap en haring naar Engeland en namen wol, laken en bier mee als retourvracht.
De eerste brouwerij van Middelburg werd vermoedelijk in 1448 opgericht. In dat jaar leende het stadsbestuur 25 pond Vlaams aan Clais Heynricxsz voor een periode van drie jaar, onder voorwaarde dat hij een brouwerij zou oprichten, die ten minste drie jaren bier brouwde.
Die brouwerij werd gevestigd in de Sint Janstraat, bij de –latere- Vismarkt. Vele brouwerijen zouden later nog volgen.
De nu nog bekendste brouwerij van Middelburg is ongetwijfeld De Drye Tonnekens, waarvan twee zandstenen poortjes uit 1620 zijn overgebleven, aan het Hofplein en aan de Bogardstraat:
De Drye Tonnekens moet ongeveer in 1589 zijn opgericht.
Bier was vroeger volksdrank nummer één. Door het drinken van verontreinigd water kon men allerlei ziekten oplopen. In het bier zat alcohol, maar wel veel minder dan in het tegenwoordige bier. Om goed bier te kunnen maken had de brouwer zoet water nodig. Daarom waren vroeger de meeste bierbrouwerijen te vinden nabij kerken, die via de grote daken regenwater verzamelde in cysternen of waterputten.
Bij Veere is nog zo’n cysterne te aanschouwen. De Drye Tonnekens kreeg zijn water van de Oude Kerk aan het Hofplein. Het water van het koor van de oude kerk werd aan de brouwer Boudewijns vergund, mits hij daarvoor cijns zou betalen en de daartoe benodigde loden buis zelf zou leggen en onderhouden aldus een stedelijke vergunning van 29 juli 1719. Bij bouw van het Zeeuws Archief zijn nog delen van de loden buis gevonden.
Aan het brouwen van bier in De Drye Tonnekes kwam waarschijnlijk rond 1758 een eind. De concurrentie van koffie, thee en chocolade nekte in de achttiende eeuw vele brouwerijen. Doordat de te betalen belasting op deze dranken veel lager was en doordat de hoge prijzen van gerst het bier regelmatig nog duurder maakte en de kwaliteit niet altijd constant was, kwamen veel bierbrouwerijen in moeilijkheden.
In de negentiende eeuw kwam daar nog de concurrentie van sterke drank bij. Middelburg telde in 1824 nog maar drie brouwerijen. De Lelie, gevestigd aan Koestraat, de Moriaan, gelegen tussen de Seisstraat en de Volderijlaagte en De Vijfhoek aan het Koorkerkhof, pal tegenover de Lange Jan.
De Lelie hield het uit tot 1861. Deze brouwerij mocht de laatste vier jaar van zijn bestaan het predikaat ‘Koninklijk’ dragen vanwege de uitstekende kwaliteit van het bier, genaamd ‘Zeeuwsch-Duitsch bier’.
De Moriaan werd opgeheven in 1871.
Dan De Vijfhoek, opgericht rond 1595 bleek dit al vrij snel een degelijke brouwerij. In de rekeningen van de Rekenkamer van Zeeland komt De Vijfhoek al in 1602 voor. Er werden toen diverse Bordeensche (Bordeaux) ocxhooffden (een inhoudsmaat) schipsbier geleverd ten behoeve van het krijgsvolk. Vele jaren lang was deze brouwerij vaste leverancier van de gewestelijke overheid. De Vijfhoek was bekend om zijn prinsesse-, gerste- en lagerbier. Deze laatste Middelburgse brouwerij staakte haar werkzaamheden in 1917, waarschijnlijk onder invloed van afzetstagnatie, een sterke grondstoffenprijsverhoging door de Eerste Wereldoorlog en een toenemende concurrentie van grotere brouwerijen als Heineken, Amstel en Oranjeboom.
Het gebouw van De Vijfhoek werd enige jaren later in gebruik genomen door wijn- en distilleerhandelsfirma Denevers, maar op 17 mei 1940 werd het pand, ten gevolge van oorlogshandelingen, door brand verwoest
Wat resteert zijn de gevelsteen, enkele roerhouten en enkele vatenstempels van De Vijfhoek, behorend tot de collectie van het Zeeuws Museum.
Van de Drye Tonnekens resteren zoals reeds gezegd alleen de twee poortjes, wel een prachtige, sprekende en duurzame herinnering.
Toon Franken schreef samen met Eric Hageman het boek ‘Hop en Gerst veredeld’ over bierbrouwerijen en bierhandel in Middelburg vanaf 1800. Dit boek is verkrijgbaar bij Zeeuws Archief.