Archieven Zeeuwse families online beschikbaar

De archieven van Zeeuwse families zijn geconserveerd, gedigitaliseerd en nu online te raadplegen via de website van het Zeeuws Archief. Het betreft negen families die op nationaal en internationaal niveau een belangrijke rol speelden.

40 meter papier

Het project omvat 40 meter papier, ongeveer 256.000 pagina’s en is mogelijk gemaakt door Bureau Metamorfoze, het nationaal programma voor behoud van papieren erfgoed.  Aan het digitaliseren ging een lange periode van voorbereiding vooraf. Denk bijvoorbeeld aan het verwijderen van vouwen uit de papieren, het repareren van scheuren en het behandelen van archiefstukken tegen inktvraat. De digitalisering is uitgevoerd door fotoatelier Art in Print, gehuisvest in het Zeeuws Archief te Middelburg.

Vooraanstaande Zeeuwse families

De combinatie van de negen familiearchieven is bewust gekozen. De gekozen families behoorden eeuwenlang tot de bestuurlijke en maatschappelijke elite. Iedere familie heeft op haar manier een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis op lokaal, nationaal en internationaal niveau. De archieven beslaan de periode van 1462 tot 1983.

De families waren bestuurlijk betrokken bij de grote handelscompagnieën zoals de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC), de West-Indische Compagnie (WIC) of de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC).

Ook waren de families lid van de verschillende stadsbesturen, bekleedden ze functies binnen de provinciale en nationale politiek en hadden ze hun eigen handelsactiviteiten. De archiefstukken zijn voortgekomen uit het werkzame, openbare leven van de leden van de diverse families, maar ook uit het kleinschalige en besloten privéleven.

In bijna alle familiearchieven bevinden zich ook stambomen en genealogische aantekeningen. Want zoals een goede adellijke familie betaamt, werd uitvoerig uitgeplozen waar de herkomst lag. In de archieven treffen we dan ook veel illustraties van familiewapens aan, vaak met prachtige afbeeldingen en kleuren.

Waardevol vanwege verloren gegaan archief

De voormalige stadsarchieven van Vlissingen en Middelburg zijn in respectievelijk 1809 en 1940 nagenoeg volledig verloren gegaan. De bestuurders – leden van de geselecteerde regentenfamilies – maakten nauwgezet aantekeningen van de vergaderingen van het stadsbestuur. Hun aantekeningen berusten in de familiearchieven en vullen (voor een klein deel) de leegte van de verloren stadsarchieven.

Rijke bron voor tal van onderzoek

Door de verscheidenheid aan onderwerpen worden er regelmatig delen uit de familiearchieven geraadpleegd door Nederlandse en buitenlandse onderzoekers. Er wordt veel onderzoek gedaan naar overzeese handel in de zeventiende en achttiende eeuw, politieke aangelegenheden en tal van andere onderwerpen die in deze archieven aan bod komen.

Ook over het actuele thema slavernijverleden, en de rol die Nederland daarin vervuld heeft, is veel te vinden in de familiearchieven doordat nagenoeg alle aanzienlijke families betrokken waren bij de VOC en/of de WIC. Verschillende families hadden overzeese plantages in particulier bezet. In de archieven van Spoors en Sprenger, maar ook die van A. A. Brown, zitten talloze stukken die een beeld schetsen van het leven op een plantage. Daarnaast zijn de archieven ook geraadpleegd en interessant voor familieonderzoek.

De negen familiearchieven

Zeeland bekleedde door de eeuwen heen een belangrijke rol op nationaal en internationaal niveau. Het was na Holland het belangrijkste gewest. Dat komt terug in de rijke archieven van de vooraanstaande Zeeuwse families. De negen families zijn: familie de Huybert, familie Schorer, familie Mathias Pous-Tak van Poortvliet, familie van Doorn, familie Sprenger, familiebedrijf Spoors en Sprenger, A.A. Brown, familie Mauritz en familie Clijver.

Familie de Huybert, 1512 – 1732

Voor het grootste deel is het archief afkomstig van Pieter de Huybert, secretaris en later raadspensionaris van Zeeland. Tevens had hij zitting in de Raad van State. Het archief is interessant wegens de verschillende buitenlandse missies die Pieter de Huybert op last van de Staten van Zeeland heeft ondernomen. Zo bevat het archief documenten over diplomatieke reizen naar Zweden, Polen en Denemarken.

Familie Schorer, 1547 – 1983

De familie Schorer is een regentenfamilie die vooral in Zeeland een belangrijke rol heeft gespeeld. Het archief geeft een prachtig beeld van de bestuurlijke verhoudingen binnen Zeeland. Jacob Hendrik Schorer was burgemeester van Middelburg in 1809, toen Walcheren zwaar onder vuur kwam te liggen in de strijd tussen de Engelse en Franse strijdkrachten. Hij beschreef de gebeurtenissen in een dagboek, wat een uniek inzicht biedt in de machtsstrijd op het eiland.

Familie Mathias Pous – Tak van Poortvliet, (1386) 1492 – 1944

Verschillende leden van de familie Pous – Tak van Poortvliet hebben een belangrijke rol gespeeld binnen zowel de VOC als de WIC. Pieter Pous (1777 – 1851), die rechten studeerde in Leiden, was beheerder van de archieven van de voormalige VOC en WIC. In die hoedanigheid ontdekte hij in 1836 een journaal van de expeditie van Jacob Roggeveen. Meer ludieke bekendheid verwierf hij als president van de vierschaar Middelburg door zijn dikwijls in dichtvorm gestelde toespraken (tot de verdachten).

Hij bleek van vele markten thuis; in 1815 stichtte hij, geheel op eigen kosten, de Kweekschool voor den Landbouw. Deze was gehuisvest in huis Ter Mee bij Oostkapelle. Hoofdzakelijk arme weeskinderen konden hier een vakopleiding verkrijgen bijvoorbeeld als timmerman, smid, wagenmaker of voor de landbouw. Pieter Pous heeft zijn belevenissen vastgelegd in dagboeken (inv. nrs 314–318).

Enkele leden van de familie speelden een rol in de landelijke politiek. Als minister van Binnenlandse Zaken pleitte Joannes Pieter Roetert Tak van Poortvliet in 1892 voor een verruiming van het kiesrecht. De discussie over dat voorstel leidde tot de ontbinding van de Tweede Kamer. Stukken uit het familiearchief werpen licht op deze periode. In dit archief is ook een handelsreis naar China beschreven waarbij teruggekeerd werd met thee en porselein.

Familie van Doorn, (1582) 1595 – 1929

Abraham van Doorn, geboren in 1760, was de vierde generatie die leefde en werkte in Essequebo. De contacten met West-Indië maken dan ook een belangrijk onderdeel uit van het archief. Zijn zoon, Hendrik Jacob, begon zijn carrière in Zeeland op enkele belangrijke bestuurlijke posten. Hij zou doorgroeien tot minister van Binnenlandse Zaken, Secretaris van Staat en Vicepresident van de Raad van State. Hij stond in nauwe relatie met het hof van Willem I. Het archief is de neerslag van een familie die niet alleen in de nationale politiek van belang was, maar ook internationaal door de contacten overzee. In 1806 kocht mr. Abraham van Doorn de buitenplaats Moesbosch bij Koudekerke, die ruim twee eeuwen in de familie bleef.

Familiebedrijf Spoors en Sprenger, (1634) 1695 – 1945

De firma Spoors en Sprenger was een familiebedrijf dat handelde in slaafgemaakten. Vanuit Middelburg dreef het familiebedrijf in de 18^e eeuw handel op West-Indië.  Het archief bevat correspondentie, dagboeken, tekeningen en andere documenten die van groot belang zijn voor de geschiedenis van de plantages en de slaafgemaakten die daar werkten. Naast de zakelijke stukken bevat het archief documenten over het dagelijks leven in de kolonie.

Heel bijzonder is het boekje van een oma (Elisabeth Boter) in 1760 voor haar ‘twee lieve en waarde kleijndogters’. Ze beschrijft daar in de genealogie van de familie. Zo is te lezen dat haar grootouders trouwden in 1668 en hun oudste dochter in 1669 is ‘geboren op zee 410 mijlen van Berbice’.

Familie Sprenger, 1771 – 1974

Dit archief heeft raakvlakken met het bedrijfsarchief Spoors en Sprenger, maar het bevat meer de persoonlijke aspecten van de familie Sprenger. In 1885 liet het echtpaar Sprenger – de Bruijn de nog bestaande villa ‘Duinenburg’ in Domburg bouwen. Het archief bevat ook kasboekjes en andere financiële zaken. Dit archief is een deel van het gehele familiearchief Sprenger. Dit deel bevond zich in de villa Duinenburg en is in 1976 door de erven van mevr. C.H.W. Sprenger-Schmidt in eigendom aan het Rijksarchief in Zeeland overgedragen.

A.A. Brown, Veere, 1734, 1752 – 1784

Adriaan Anthony Brown, geboren en getogen in Veere, verbleef acht jaar als officier van justitie in de Nederlandse kolonie Essequebo en Demerarij, het tegenwoordige Brits Guyana. Het archief bestaat voornamelijk uit stukken die Brown heeft opgemaakte en ontvangen in zijn koloniale tijd en geeft een beeld van een belezen, avontuurlijk, zorgvuldig en enigszins verbitterd man. Hij was eigenaar van de plantage ‘de Philantropica’.

Familie Mauritz, 1748 – 1791

In de achttiende eeuw bekleedden Bernard en Johannes Mauritz verschillende bestuursfuncties in Vlissingen. In die hoedanigheid maakten ze talloze afschriften van de notulen van de raad. Vanwege het feit dat het stadsarchief van Vlissingen in 1809 verloren is gegaan, is het archief van de familie Mauritz van groot belang.

Familie Clijver, 1750 – 1804

Evenals in het archief Mauritz bevinden zich bij het archief Clijver stukken die betrekking hebben op het bestuur van Vlissingen in de 18^e eeuw. Heel bijzonder zijn de stukken betreffende de admiraliteit van Zeeland. Vanaf het einde van de zeventiende eeuw tot 1795 heeft Vlissingen een admiraliteitswerf gehad die ingericht was voor zowel de bouw, het onderhoud als het voorzien van de uitrusting van oorlogsschepen. De documenten in dit archief geven meer informatie over de laatste periode van de admiraliteitswerf in Vlissingen.

Dit archief betreft Mr. Evert Clijver (1729 – 1802), hij was onder meer  schepen, burgemeester, baluw, commissaris van de monstering ter admiraliteit en gecommitteerde raad van Zeeland en gecommitteerde raad der admiraliteit. En Mr. Pieter Jacob Clijver (1743 – 1819), onder meer lid van de raad der stad, schepen, burgemeester, president van de raad en lid provinciale staten van Zeeland.