De tentoonstelling “Eerst ghedruckt 250 Placcaten” in de kelders van het Zeeuws Archief geeft aan de hand van de Middelburgse drukkers- en uitgeversfamilie Moulert een beeld van de geschiedenis van de boekdrukkunst en de uitgeverij in Middelburg in de eerste helft van de zeventiende eeuw.
De boekdrukkunst werd in Europa omstreeks 1450 uitgevonden. Dat betekende niet dat er al snel overal drukkerijen ontstonden. In Zeeland bijvoorbeeld duurde het tot 1580 voordat er op geregelde basis drukwerk werd gemaakt. De eerste drukker, Richard Schilders, vestigde zich in dat jaar in Middelburg op uitnodiging van de Staten van Zeeland. Pas zeventien jaar later kwam er een tweede drukker: Symon Moulert.
Richard Schilders was in 1580 benoemd tot ‘drucker-ordinaris van de Heeren Staten’ en zo leverde hij als een soort hofleverancier al het officiële drukwerk voor de Staten van Zeeland. Dat ambt vervulde hij tot 1618, toen hij ontslag nam vanwege zijn leeftijd. Daarmee maakte hij de weg vrij voor Symon Moulert als nieuwe ‘drucker-ordinaris’.
Over de familie Moulert is weinig bekend. Symon Moulert kwam in 1596 naar Middelburg en trouwde hier in de Eglise Wallonne met Elisabeth Dassonville die ook in dat jaar naar Middelburg was gekomen.
Zeer waarschijnlijk kwamen ze uit het noordwesten van Frankplaccaat oudrijk en zo goed als zeker werkte er al een familielid van Elisabeth als boekhandelaar in Middelburg. Ook over de kinderen van het echtpaar Moulert-Dassonville weten we heel weinig. In elk geval waren er de zonen Jacob en Gerrit (ook wel Geeraert genoemd) als opvolgers en er was minstens één dochter.
Over het bedrijf van de Moulerts is meer bekend dan over de familie zelf. Uit de gegevens die bewaard zijn gebleven blijkt dat de Moulerts erkende vakmensen waren die onder vakgenoten aanzien hadden. Bewijzen daarvoor zijn de bestuurlijke functies die Symon en Jacob hebben bekleed in het Middelburgse boekverkopersgilde en natuurlijk de aanstelling tot ‘drukker-ordinaris’.
Uit de administratie van de Staten van Zeeland blijkt verder dat zij zelfstandige ondernemers waren met een veelzijdig bedrijf. Zij waren niet alleen drukker en uitgever, maar ook kantoorboekhandelaar en boekbinder. Bovendien verkochten ze boeken en nieuwstijdingen van uitgevers uit Holland en het buitenland. Het bedrijf was voor onze begrippen niet groot: waarschijnlijk was er maar één drukpers, waarvoor dan twee drukkers nodig waren en één of meer zetters.
Natuurlijk zijn er enkele jongens in de leer geweest en waren er mensen nodig voor de winkel en het boekbinden. Zo ontstaat het beeld van een ambachtelijk familiebedrijf: vader en moeder die leiding geven, zonen die het vak leren en het bedrijf overnemen, en verder een aantal knechten en leerjongens. Of de dochter in het bedrijf meehielp is niet meer te achterhalen.
In het archief van de Rekenkamer van Zeeland is nog veel over de Moulerts te vinden. Alle inkomsten en uitgaven van de Staten van Zeeland werden keurig verantwoord in de grote jaarrekeningen die vervolgens door de Rekenkamer moesten worden goedgekeurd. Als de controle was gebeurd, werden die overzichten mét alle bonnetjes, kwitanties en facturen, die de basis van de overzichten vormden, op een zolder bewaard. Die bonnetjes en facturen, de zogenoemde acquitten, laten heel precies zien wat een bedrijf als dat van Moulert leverde, hoeveel de goederen kostten, welke aantallen plakkaten en ordonnantiën men drukte en zelfs wie het geld voor de leveranties in ontvangst nam! Zo beschikken we over een overvloed aan details die ons meer vertellen over het bedrijf en de familie.
Het tentoongestelde geeft een beeld van verschillende facetten van het bedrijf van de familie Moulert en van de relatie met de Zeeuwse Staten. Tegelijk laat het iets algemeners zien over drukkerij en boekhandel. Het bedrijf van Moulert was in Middelburg niet uniek. Na 1615 kwamen er meer drukkerijen en bovendien, er waren misschien niet zoveel drukkers, kwamen er des te meer boekhandelaren en boekbinders. Op de grote zeventiende-eeuwse plattegrond van Middelburg staan de boekverkopers aangegeven die Middelburg in die tijd tot een belangrijke boekenstad maakten. Bovendien is het zeker dat er nog enkele andere bedrijven waren waarvan we nu alleen nog maar een naam kennen.
De vitrines in de Moulert-kelder laten iets zien van de veelzijdigheid van deze drukkersfamilie. De eerste vier vitrines tonen de Moulerts als leveranciers van de Staten van Zeeland. Door de facturen die zij instuurden, weten we welke boeken en boekjes ze aan de Staten verkochten en wat ze later aan drukwerk voor de Staten maakten. Een heel groot deel van dat drukwerk bestond uit Placcaten, een soort affiches die de Staten gebruikten om de Zeeuwen in te lichten over nieuwe maatregelen. In de laatste twee vitrines liggen boeken die de Moulert-familie voor eigen rekening uitgaf. Hun boeken zijn meestal eenvoudig uitgegeven en men richtte zich heel vaak op een breed publiek. Vandaar dat de Moulerts nogal wat studieboeken uitgaven en veel theologische werken, want dat was in de zeventiende eeuw veelgevraagde lectuur.
De vitrines in de Typografische kelder vertellen iets over het ontstaan van een stuk drukwerk volgens de oude methode van het zetten en drukken met losse letters. Uitgangspunt daarbij is de (lange!) weg vanaf de geschreven of getypte kopij tot het voltooide drukwerk. Om het proces zo duidelijk mogelijk te maken, is in grote lijnen weergegeven hoe het ‘Placcaet ter Restauratie’ ontstond, dat speciaal voor deze tentoonstelling is gemaakt. Dit Placcaet is te koop bij de receptie van het Zeeuws Archief en bij boekhandel de Drvkkery op de Markt in Middelburg. De opbrengst ervan komt geheel ten goede aan de restauratie van de zwaar beschadigde Cochenille-boekband uit het Zeeuws Archief.
Literatuur
Er bestaat geen samenvattende studie van de geschiedenis van drukkerij en boekhandel in Zeeland. De Encyclopedie van Zeeland geeft onder ‘Boekdrukkers’ een kort overzicht. Ook over de auteurs Coutereels, Faukelius, Eyndius en Jaacob Jehuda Leon is daar informatie te vinden.
Het bedrijf van Moulert werd onderzocht in: Thijs Weststrate, ‘By Symon Moulert, Drucker Ordinaris der Heeren Staten van Zeelandt’. Het bedrijf van Symon Moulert en zijn erfgenamen als drukkers-ordinaris van de Staten van Zeeland en als zelfstandige drukkers-boekverkopers 1597-1646. Doctoraalscriptie Universiteit van Amsterdam (Amsterdam 2000). Exemplaren van deze studie bevinden zich in de Zeeuwse Bibliotheek en in het Zeeuws Archief.
In het tijdschrift Nehalennia van zomer 2001 zal een artikel verschijnen van de hand van Thijs Weststrate, getiteld: “Tot Middelburch op den Dam in de Druckerije”. De Middelburgse drukkersfamilie Moulert (1597-1646). Dit naar aanleiding van de lezing/workshop “Drukken als Moulert” die op 6 april 2001 plaatsvond in het Zeeuws Archief.
Het Zeeuws Archief dankt de Zeeuwse Bibliotheek Middelburg en de Universiteitsbibliotheek Amsterdam voor de bruiklenen van boeken die door leden van de familie Moulert zijn gedrukt.