Neeltje Flipse-Roelse (1921-2008) legde met het fototoestel dat ze van haar ouders kreeg het leven achter de Westkappelse Zeedijk vast. Ze fotografeerde het leven van alledag, ook tijdens de Duitse bezetting (1940-1944), de inundatie, de bevrijding en de lange jaren van wederopbouw. Een selectie uit het omvangrijke oeuvre van Neeltje Flipse-Roelse is van 1 mei – 20 november 2015 te zien in het archiefcafé van het Zeeuws Archief.
Elk jaar vieren we op 5 mei dat we in Nederland in vrijheid leven. We vieren dat we in 1945 bevrijd zijn van de Duitse bezetting in Europa en de Japanse bezetting in Azië en dat we sindsdien in het Koninkrijk der Nederlanden vrij zijn van oorlog en onderdrukking. Omwille van die vrijheid werden in 1944 grote delen van Walcheren geïnundeerd, een situatie waarmee de bewoners tot 1946 moesten leven.
In het kader van de viering van 70 jaar bevrijding van Zeeland (1945-2015) besteedt het Zeeuws Archief aandacht aan de inundatie van Walcheren en de daarop volgende wederopbouwjaren. De expositie Water over Westkapelle – Van inundatie tot wederopbouw, 1944-ca 1950 toont reproducties van foto’s die Neeltje Flipse-Roelse maakte tijdens de onderwaterzetting van het eiland Walcheren in 1944 en de wederopbouw in de jaren erna.
Water over Westkapelle
“We have sunk an island”, schreef de Britse pers geïmponeerd over de gevolgen van de geallieerde bombardementen op de dijken van Walcheren.
In het najaar van 1944 besloten de geallieerden Walcheren onder water te zetten om de vijand te verdrijven. Vanuit vliegtuigen werden pamfletten uitgestrooid om de bevolking op te roepen het eiland te verlaten of naar hoger gelegen plaatsen te gaan. In oktober 1944 werden de Westkappelse Zeedijk en drie andere Walcherse zeedijken gebombardeerd. Zeewater stroomde binnen totdat ongeveer tachtig procent van Walcheren onder water stond. De gevolgen voor de bevolking, voor de dieren, de natuur en de bebouwing waren verschrikkelijk.
De inundatie hielp de geallieerden bij het veroveren van het eiland – een voorwaarde voor het vrijmaken van de Westerschelde voor scheepvaartverkeer op Antwerpen. De geallieerde invasie begon 1 november 1944 en op 8 november was heel Walcheren bevrijd.
Vanachter de rokken vastgelegd
Neeltje Roelse fotografeerde de gevolgen van de oorlogshandelingen voor Westkapelle. Vanuit haar zolderraam aan de Zuidstraat in Westkapelle maakte ze in 1940 foto’s van de eerste Duitse militairen en in 1942 foto’s van de evacuatie van bejaarde inwoners naar Brabant. Met dank aan de klederdracht wist ze de bezetter ook buitenshuis in beeld te vangen. De camera droeg ze in de schort van haar klederdracht.
“Op mijn zeventiende had ik al een fototoestel. Dat was nog zo’n ouderwets plat toestel. Tijdens de oorlogsjaren was fotograferen niet toegestaan, maar dat platte ding droeg ik altijd in de schort van mijn klederdracht. De Duitsers zagen ons toch niet voor vol aan en als er niemand keek schoot ik stiekem een plaatje.”
Neeltje Flipse-Roelse in een interview in de Provinciale Zeeuwse Courant, 1987.
In 1944 fotografeerde Neeltje de verwoestingen aan de Westkappelse Zeedijk en het vlak daarachter liggende dorp en de gevolgen voor het leven van mens, dier en natuur.
Leven met het water
Na de bevrijding van Walcheren evacueerden veel inwoners, terwijl de achterblijvers leerden leven met het water. Zeeland beneden de Oosterschelde was wel bevrijd maar de eilanden boven de Oosterschelde en de Nederlandse gebieden boven de grote rivieren bleven nog zes maanden bezet. Tot die tijd, en ook nog na de bevrijding, was er amper materieel en materiaal beschikbaar om de dijkgaten te dichten.
Neeltje fotografeerde het water en het leven met het water. Bunkerwoningen en barakken vervingen verwoeste huizen.
Leden van het koninklijk huis bezochten het dorp en spraken met de getroffen bewoners. Na de droogmaking werden nieuwe huizen gebouwd en werden infrastructuur en natuur hersteld. Van rijtjeswoning tot boomplantdag… Neeltje was erbij en legde de gebeurtenissen vast.
Dichten van de dijk
Op verzoek van het gemeentebestuur van Westkapelle maakte Neeltje een reportage van het dichten van de dijk. Ze kreeg een officieel document dat haar toegang gaf tot voor het publiek niet of moeilijk bereikbare locaties. Neeltje bracht het dichtmaken van de dijk van heel nabij in beeld, van het afzinken van caissons tot de werkers aan de dijk.
Het dichten van de gaten was moeilijk en kostte veel tijd. Eb en vloed sleten de gaten uit. Het gat in de dijk bij Westkapelle was in juni 1945 circa 600 meter breed. De grootste gepeilde diepte bedroeg 17,60 meter onder NAP. Een jaar na het bombardement van de Westkappelse Zeedijk van 3 oktober 1944 werd het gat in die dijk 12 oktober 1945 gedicht.
De fotograaf
Neeltje Flipse-Roelse (1921-2008) heeft als documentaire-fotograaf een indrukwekkend oeuvre nagelaten. Haar foto’s van de Duitse bezetting van Westkapelle passen in het werk van bekende fotografen, die onder de naam ‘De Ondergedoken Kamera’ de Tweede Wereldoorlog visueel documenteerden. Neeltje maakte ook foto’s voor persoonsbewijzen; daarvoor heeft ze heeft menig inwoner geportretteerd. Aan fotomateriaal had ze geen gebrek. Op de zolder van haar ouderlijk huis had ze een doka (donkere kamer), waar ze haar films ontwikkelde en foto’s afdrukte. Nieuwe filmrolletjes kreeg ze na de bevrijding van een beroepsfotograaf, in ruil voor het gebruik van haar camera bij het bezoek van prinses Juliana aan Westkapelle en daarna voor gebruik van haar negatieven. Neeltje was autodidact, pas op latere leeftijd heeft zij haar werk gepubliceerd. Een collectie van meer dan 600 fotonegatieven wordt beheerd door het Zeeuws Archief. De auteursrechten berusten bij de eigenaar, de Stichting Dijk- en Oorlogsmuseum Polderhuis te Westkapelle.
Verhalen over de inundatie en de wederopbouw
Lees meer over de inundatie en de wederopbouw in de rubriek Zeeuwse verhalen op de website van het Zeeuws Archief.