Digitalisering Delta Archieven over strijd tegen het water van start

Het Zeeuws Archief is begonnen met de voorbereidingen om Delta Archieven uit de periode 1944 -1987 te digitaliseren. De Delta Archieven documenteren de Nederlandse strijd tegen het water, vooral de periode na de watersnoodramp van 1953. Ze bevatten onder meer de uitvoering van de Deltawerken onder leiding van de Deltadienst. Na digitalisering zullen de archieven online worden gepubliceerd.

Het digitaliseringsproject bestaat uit de conservering en digitalisering van 80 meter archief, zo’n 456.000 pagina’s. Het gaat hierbij om een selectie van archieven, zoals het archief van de Deltacommissie, de Deltadienst, de Dienst Droogmaking Walcheren en de Dienst Dijkherstel Zeeland van Rijkswaterstaat. Ook persoonlijk gevormd archiefmateriaal is aanwezig, zoals van waterstaatsingenieur Johan van Veen en het archief Van Veen Stroband. Drie archieven die een waardevolle aanvulling vormen en daarom ook in dit project gedigitaliseerd worden zijn in beheer bij het Nationaal Archief in Den Haag. Het gaat om de archieven van de Deltacommissie, Van Veen Stroband en Swier Broekema.

Het project wordt mede mogelijk gemaakt door Metamorfoze, het Nationaal Programma voor behoud van papieren erfgoed. De eerstelijns conservering wordt gedaan door het restauratieatelier van het Zeeuws Archief, de digitalisering wordt gedaan door GMS. Naar verwachting wordt het project medio 2027 voltooid.

Van (inter)nationaal belang

Voor een land dat grotendeels onder de zeespiegel ligt, zijn waterbouwkundige werken letterlijk van levensbelang. Dat maakte ook de Watersnoodramp van 1953 duidelijk. Deze ramp is een iconische gebeurtenis in de nationale geschiedenis en heeft de verdediging van Nederland tegen het water voor altijd op de nationale agenda gezet. Ook internationaal heeft deze gebeurtenis veel aandacht gekregen. Nooit eerder was de kustlijn spectaculair verkort door het sluiten van zeearmen met dammen en beweegbare stormvloedkeringen. In deze werken komen tal van disciplines bij elkaar: waterbouw, civiele techniek, landbouw, visserij, recreatie, natuurontwikkeling en landschapsontwerp.

Archieven relevant voor de toekomst

De klimaatverandering en de energietransitie maken de Delta Archieven relevant. Voor veiligheid is niet alleen de bescherming tegen hoogwater vanuit zee belangrijk, ook de binnenwateren en de waterhuishouding staan anno 2024 hoog op de agenda. Zo zijn bijvoorbeeld de vooronderzoeken die deel uitmaken van de archieven van de Deltadienst (en dateren van ver voor de Watersnoodramp) hierdoor nog steeds actueel.

Voor de vraag naar energie uit duurzame energiebronnen zijn bijvoorbeeld de onderzoeken van de Waterloopkundige Afdeling van Rijkswaterstaat interessant. Ook deze onderzoeken, bijvoorbeeld naar waterkracht- en getijdencentrales uit de jaren vanaf 1947, maken deel uit van de archieven van de Deltadienst.

Gekozen archieven

Vanwege de grote omvang van de archieven over dit onderwerp – alleen de archieven van de Deltadienst zijn al ruim 400 meter – is het niet mogelijk om alle Delta Archieven in één keer te digitaliseren. Daarom is er een selectie gemaakt binnen de archieven volgens een aantal criteria en op advies van ir. Henk Jan Verhagen, Associate professor in Hydraulic Engineering bij de TU Delft (2000-2017).

Dit digitaliseringsproject betreft negen (delen van) archieven. Deze selectie biedt geïnteresseerden een zo compleet mogelijk overzicht van de sociale en emotionele gevolgen van een dijkdoorbraak en de gevolgen voor landschap en milieu, en de technische voorbereidingen en uitvoering van de werken om verdere rampen te voorkomen. De archieven worden hieronder toegelicht. Er is een link opgenomen naar het betreffende archief(onderdeel). Per archief is er een inleiding met een uitgebreide beschrijving. Na afronding van het project komen de scans van de stukken online in de archiefinventaris.

Deltacommissie (2,3 meter)

Om Nederland voor een ramp als de watersnoodramp van 1953 te behoeden, ontwierp de speciaal daartoe opgerichte Deltacommissie het Deltaplan. Belangrijke onderdelen waren het spectaculair inkorten van de kustlijn door afsluiting van de zeearmen, het ophogen van dijken tot Deltahoogte en het ontwerp van innovatieve, grote en complexe waterkeringen.

Deltadienst

Het archief van de Deltadienst Correspondentie en Deltadienst Voorlichting bevat stukken over de uitvoering van de Deltawerken. De Deltadienst (1956-1986) was een bouwdienst van Rijkswaterstaat en belast met de uitvoering van het Deltaplan.

Aan de hand van de stapsgewijze uitvoering van de dammen en afscheidingen tonen deze archieven  de dichting van de verschillende zeearmen en de verkorting van de kust.

Dienst Droogmaking Walcheren en Dienst Dijkherstel Zeeland

De Dienst Droogmaking Walcheren (1944-1953) en de Dienst Dijkherstel Zeeland (1953-1956) waren belangrijke voorlopers van de Deltadienst waarin technieken en methodes werden ontwikkeld die in door de Deltadienst gebruikt werden. De onderzoeken en methodes zijn gedocumenteerd in de archieven van deze diensten.

De Dienst Dijkherstel Walcheren werd na de inundatie van 1944 opgericht en de impact van de inundatie op de bevolking komt in dit archief naar voren. De archieven van de Dienst Dijkherstel Zeeland en Dienst Droogmaking Walcheren bevatten ook veel foto’s van de schade die het water achterliet en tevens veel gegevens, zoals betrokken bedrijven, personeelslijsten en bouwmaterialen die nodig waren voor het herstel.

Johan van Veen (1 meter)

Waterstaatsingenieur Johan van Veen (1893-1959) waarschuwde al jarenlang tegen hogere waterstanden en werd bekend als ‘geestelijk vader van het Deltaplan’. Het archief bestaat uit persoonlijke stukken die zijn opgemaakt of verzameld door hemzelf en stukken die hij of andere leden van zijn familie ontving, verzond of verzamelde.

Collectie Van Veen Stroband (8 meter)

Het archief Van Veen Stroband bevat een groot aantal publicaties van de hand van of verzameld door Van Veen of zijn collega Ing. Henricus Johannes Stroband. Het gaat om nota’s, rapporten, adviezen en verslagen uit de jaren 1851 tot en met 1978, die gaan over waterstaatszaken. Veel documenten hebben betrekking op de situatie van en ontwikkelingen rond de Zeeuwse Delta en de Hollandse kust.

Van Veen publiceerde net voor de Watersnoodramp het rapport Afsluitingsplannen der tussenwatereren. Zijn vooronderzoek, berekeningen en beleid zijn gebruikt door de Deltacommissie, die hiermee na de Ramp meteen aan de slag kon.

Provinciaal bestuur van Zeeland, De Watersnoodramp van 1953 (1 meter)

De stukken uit het Provinciaal bestuur van Zeeland en het archief van de Zuid-Hollandse provincieambtenaar Swier Broekema (bestaande uit stukken van de provincie Zuid-Holland van de Watersnoodramp 1953) tonen de impact van de Watersnoodramp in de eerste weken na de dijkdoorbraken.

Bijzonder zijn de telegrammen in het archief van het Provinciaal Bestuur van Zeeland. Deze bieden een kijk hoe men de eerste dagen beleefde; dagen vol chaos en leed, verdronken mensen en vee, moeizame communicatie, noodopvang en angst voor nieuwe overstromingen.

Swier Broekema, stukken betreffende de Watersnoodramp 1953 (0,2 meter)

Swier Broekema was een Zuid-Hollandse provincieambtenaar. Op zondagochtend 1 februari 1953 bereikten de eerste telefoontjes uit het Zuid-Hollandse rampgebied het Provinciehuis in Den Haag. Er werd inderhaast een crisiscentrum ingericht. De haastig geschreven notities van de telefoongesprekken werden door de ambtenaar Swier Broekema gered uit de prullenbak. Dankzij zijn acties zijn de chaotische, eerste berichten van de ramp bewaard gebleven.

De Delta Archieven in de aanvraag zijn in beheer bij het Zeeuws Archief. De drie archieven; Deltacommissie, Van Veen Stroband en Swier Broekema zijn in beheer bij het Nationaal Archief in Den Haag. Het Nationaal Archief stelt de gedigitaliseerde bestanden van de drie archieven aan het einde van dit project zelf online beschikbaar.