Nieuw Openbaar: #2 In de ban van het avondmaalszilver

In de herfst van 1971 wordt Brouwershaven opgeschrikt door de diefstal van avondmaalsbekers uit de Grote Kerk. Door het openschroeven van een raam verschaffen de dieven zichzelf toegang tot de kerk. ‘Verondersteld wordt dat de dieven,’ schrijft de Zierikzeesche Nieuwsbode, ‘hun kennis van de plaatselijke omstandigheden, tijdens het afgelopen seizoen hebben opgedaan en nu, in de stilte van het naseizoen tot daden zijn overgegaan.’ Een deel van de buit hebben de dieven moeten achterlaten, omdat ze werden gestoord door twee oplettende jongelui. ‘Daarbij hebben de dieven echter niet gerekend op de plaatselijke jeugd, waarvan een paartje – en waar gebeurt dat niet – de stilte zocht voor een avondwandeling.’

Nog geen drie dagen voor deze diefstal vraagt het hervormde Provinciaal College van Toezicht op het kerkelijk beheer zich in een brief af hoe de hervormde kerken in Zeeland hun avondmaalszilver bewaren. Want hoe zit het eigenlijk met het beheer en de verzekering van het avondmaalszilver in andere kerken in Zeeland? Deze vraagt blijkt na de diefstal actueler dan ooit. Zijn die net zo vatbaar voor diefstal als die in Brouwershaven? Het archief van dit College van Toezicht, waarin de enquêtes zich bevinden, is nu na vijftig jaar openbaar gemaakt en voor iedereen online te bekijken. Ze geven een mooi beeld van wat de Zeeuwse kerken aan kunstbezit in huis hebben en hoe ze hier mee omgaan.

Resultaten

Uiteindelijk vullen 34 van de 38 hervormde gemeenten de enquête in. ‘Voorts verschafte deze enquête interessante gegevens over de samenstelling en de oudheid van dit kerkzilver. Verschillende gemeenten bezitten een avondmaalstel daterend uit de zeventiende eeuw’, valt er in het jaarverslag over 1971 te lezen. In de meeste gevallen is het zilver wel tegen brand verzekerd, maar slechts in vijf gemeenten is er een verzekering tegen inbraak afgesloten. Zeven kerken hebben helemaal geen verzekering voor hun eigendommen.

Daar moet verandering in komen. Het landelijke Algemeen College van Toezicht adviseert Zeeland om de kerken op te roepen er alles aan te doen om het avondmaalszilver goed op te bergen: ‘U zoudt in bepaalde gemeenten – wij noemen als voorbeeld Oostkapelle, waar een uitgebreid zilveren avondmaalsstel uit 1718 noch brandvrij noch inbraakvrij en kennelijk niet of onvoldoende verzekerd wordt bewaard – kerkvoogden kunnen aanraden tot in bewaringgeving bijv. bij de Raiffeisenbank over te gaan. Dan is er nog wel niet 100% zekerheid, met name niet op, voor en/of na de dagen waarop het avondmaal wordt gevierd, maar er is dan toch een belangrijke verbetering bereikt.’

Niet iedere hervormde gemeente zorgt voor maatregelen nadat het College van Toezicht daarop aandringt. Zo heeft de kerk in Dreischor geen diefstalverzekering afgesloten, ‘omdat het materiaal onvervangbaar is, zodat het nimmer meer zal kunnen worden aangeschaft.’ De hervormde gemeente van Oudelande schrijft: ‘aparte inbraakverzekering wordt niet urgent geacht. De waarde is niet zo bar groot en zeker niet van dien aard, dat men daarvoor inbraak zal plegen.’ De gemeente heeft het avondmaalsstel zelfs ‘in kerkgebouw op avondmaalstafel’ opgeborgen.

De kerk van Zonnemaire heeft helemaal geen verzekering en ook geen veilige bewaarplaats. De kluis van de plaatselijke Raiffeisenbank volstaat.

Brouwershaven

De kerk van Brouwershaven neemt uiteraard wél maatregelen na de oproep van het College van Toezicht, maar vooral vanwege de diefstal. De kerkvoogden schrijven: ‘Naar aanleiding van uw aangehaalde schrijven, deel ik u mee, dat volgens mededeling van onze pres. Kerkvoogd de heer J.H. Leendertse (…) de kostbare eigendommen onzer kerk direct na de door u bedoelde inbraak zijn geborgen op een geheime brand- en inbraakvrije- bewaarplaats. Naar de mening van genoemde president zijn dus thans voldoende veiligheidsmaatregelen getroffen.’ En dat is maar goed ook. De stadskerk schrijft in de enquête namelijk dat het twee avondmaalsstellen in gebruik heeft: een zilveren en een tinnen stel:

• Zilveren avondmaalstel: 1 grote broodschaal (1786), 2 kleine broodschalen (1786), 4 zilveren drinkbekers (1679) en 2 verzilverde collectebekers, aangekocht in 1894 en 100 verzilverde bekers.
• Tinnen avondmaalstel: 2 grote wijnkannen van 1781 en 2 tinnen borden

De resultaten van deze enquête laten zien welke soorten avondmaalszilver hervormde kerken in Zeeland in beheer hadden en hoe ze dat beheer regelden. Daarnaast vormt deze enquête een aanvulling op de archieven van (hervormde) kerken die het Zeeuws Archief beheert. Bekijk de archiefstukken zelf en gebruik de enquête voor je eigen onderzoek!