Ga mee met de VOC op ontdekkingsreis langs de zuidelijke sterrenhemel! Dat kan tot en met medio februari 2013 in het archiefcafé in het Zeeuws Archief. Jan Koeman, medewerker van de Middelburgse Volkssterrenwacht, legt met zijn foto-expositie een link tussen de indrukwekkende zuidelijke sterrenhemel die hij in 2011 in Afrika fotografeerde en de door vroegere VOC-zeevaarders beschreven en benoemde sterrenbeelden die vandaag de dag nog steeds worden gebruikt op de sterrenkaarten.
Melkweg
De Melkweg of het Melkwegstelsel is de naam voor het spiraalvormige sterrenstelsel waarin ons zonnestelsel zich bevindt. Als het voldoende donker is kunnen we de Melkweg vanaf de aarde van binnenuit zien als lichtende band die de hemel omspant. Jan Koeman maakte in Namibië met een telescoop van de Tivoli-Astrofarm detailopnames van de Melkweg. In Zuidelijk Afrika is er vrijwel geen lichtvervuiling omdat de bevolkingsdichtheid heel laag is. Voor liefhebbers van astronomie is zuidelijk Afrika een paradijs. Daar kun je vanaf het zuidelijk halfrond direct in het hart van onze Melkweg kijken. De dichtheid van sterren is er overweldigend.
Sterrenbeelden
De sterrenbeelden die we vanuit ons land kunnen zien, zoals Perseus, Andromeda, Orion, Stier en de Grote Beer, hebben hun naam te danken aan de oude Grieken die vanaf het noordelijk halfrond, al kijkend naar de sterrenhemel, hun fantasie de vrije loop lieten. Nu ja, fantasie, men vond toen wel dat het bestuderen van de hemel de edelste van alle wetenschappen was. Het resultaat was een beeldvorming van de sterrenhemel die is verankerd in de Griekse mythologie.
De ontdekking van de sterrenhemel op het zuidelijk halfrond
Het indelen van sterren in groepen en figuren kom je bij alle volkeren en culturen tegen. Zo ook op het zuidelijk halfrond. De Australische Aboriginals en de San in zuidelijk Afrika hebben zo ook hun eigen sterrenbeeld-mythologie. Maar dat wisten de VOC-zeevaarders uit de 16de eeuw natuurlijk niet. Op de eerste reizen per zeilschip naar het verre oosten ontdekten de Hollandse zeevaarders na het passeren van de evenaar een voor hen compleet nieuwe sterrenhemel. Dit moet een enorme indruk op hen hebben gemaakt.
Nieuwe sterrenbeelden
Zo ging Pieter Keyser (1540-1596) in 1595 aan boord van een Oost-Indiëvaarder en verbleef op weg naar de oost enkele maanden op Madagaskar. Daar voerde hij sterrenkundige waarnemingen uitvoerde. Keyser was een leerling van Petrus Plancius (1552-1622) en had instructies gekregen hoe de vele – voor hem nieuwe – sterren in kaart te brengen. Op weg naar Sumatra kwam Keyser te overlijden, maar via Frederik de Houtman (1571-1627) kwamen de waarnemingen uiteindelijk bij Plancius terecht. Keysers waarnemingen van 300 sterren leidden tot de creatie van 12 nieuwe sterrenbeelden waaronder enkele die werden vernoemd naar diersoorten die Keyser op zijn reis tegenkwam zoals Kameleon, Paradijsvogel, Kraanvogel, Indiaan, Vlieg, Toekan,Pauw, Phoenix, Vliegende Vis, Goudvis, Kleine Waterslang en Zuiderdriehoek. Deze sterrenbeelden werden door Plancius op diens sterrenglobe van 1597 afgebeeld en in 1603 ook door Johannes Bayer (1572-1625) in zijn Uranometria overgenomen.
Jan Koeman
Jan Koeman uit Kloetinge is fotograaf en medewerker van Volkssterrenwacht Philippus Lansbergen te Middelburg. Hij werkte van 1988 tot 1991 in Botswana als docent landbouwkunde. In juli 2011 reisde hij door Namibië en Botswana en fotografeerde met een digitale spiegelreflex-camera de imposante zuidelijke sterrenhemel. Op zijn website staan vele bijzondere foto’s van de sterrenhemels op het noordelijke en zuidelijke halfrond.
Foto’s in dit webbericht: Copyright Jan Koeman